Khi nhắc đến Tokyo, người ta thường nghĩ đến những tòa nhà chọc trời rực đèn neon, tàu siêu tốc Shinkansen hay hình ảnh Nhật Bản tương lai trong các bộ phim viễn tưởng “Akira” và “Ghost in the Shell”.
Thế nhưng, đằng sau vẻ hiện đại ấy là một thực tế ít ai ngờ: máy fax, đĩa mềm và con dấu cá nhân (hanko) vẫn hiện diện trong đời sống dù những thứ này đã biến mất từ lâu ở nhiều quốc gia phát triển.
Sự chậm trễ số hóa này không chỉ gây bất tiện mà đôi khi còn khiến người dân “phát bực”. Đỉnh điểm là trong đại dịch Covid-19, khi chính phủ Nhật loay hoay chống dịch bằng các công cụ lạc hậu, bộc lộ rõ khoảng cách công nghệ.
Nhật Bản từng dẫn đầu thế giới về công nghệ phần cứng những năm 1970–1980 với Sony, Toyota, Nintendo… Tuy nhiên, bước sang kỷ nguyên internet, quốc gia này chậm thích nghi với ngành phần mềm và dịch vụ.
Theo chuyên gia Daisuke Kawai (ĐH Tokyo), nguyên nhân gồm đầu tư hạn chế vào công nghệ thông tin, nhân lực công nghệ rời bỏ ngành, năng lực số thấp trong bộ máy nhà nước và văn hóa doanh nghiệp ngại rủi ro, chậm ra quyết định. Xã hội già hóa cũng khiến nhu cầu số hóa thấp do người dân quen dùng fax, hanko và giấy tờ truyền thống.
Ngoài ra, hệ thống hành chính manh mún, mỗi cơ quan tự xây dựng giải pháp CNTT riêng, không có chiến lược thống nhất. Việc cải cách pháp lý để áp dụng công nghệ mới gần như không được ưu tiên.
Đến năm 2020, Covid-19 buộc chính phủ phải thay đổi. Bộ Y tế mới lập cổng thông tin trực tuyến cho bệnh viện báo cáo ca nhiễm, thay cho máy fax và gọi điện. Tuy nhiên, trục trặc vẫn liên tiếp xảy ra, từ ứng dụng truy vết bị lỗi cho đến vụ chuyển nhầm toàn bộ quỹ hỗ trợ Covid (46,3 triệu yen) vào tài khoản một cá nhân do nhầm lẫn giữa đĩa mềm và giấy tờ.
Năm 2021, Nhật thành lập Cơ quan Kỹ thuật số (Digital Agency) để thống nhất chiến lược số hóa, triển khai thẻ an sinh xã hội thông minh và chuyển sang hạ tầng điện toán đám mây. Đến tháng 7/2023, cơ quan này tuyên bố “xóa sổ” đĩa mềm trong toàn bộ hệ thống chính phủ sau khi sửa đổi hơn 1.000 quy định.
Các tập đoàn lớn cũng thuê tư vấn để nâng cấp hệ thống, chủ yếu do thiếu nhân sự CNTT nội bộ. Nhu cầu tăng mạnh 5 năm qua, với mục tiêu cải thiện năng suất trong bối cảnh dân số giảm.
Tuy nhiên, việc loại bỏ máy fax trong cơ quan nhà nước từng nhận 400 ý kiến phản đối, và con dấu hanko vẫn được nhiều gia đình coi trọng về mặt văn hóa.
Theo các chuyên gia, Nhật Bản có thể bắt kịp một số nước phương Tây trong 5–10 năm tới nếu tiếp tục cải cách mạnh và duy trì ngân sách cho số hóa. Dù đi sau, động lực từ doanh nghiệp, giới trẻ và nhu cầu thanh toán không tiền mặt đang thúc đẩy quá trình này.
Theo CNN