Ngày 9/9, tại Tọa đàm “Cơ hội vươn mình từ chuyển đổi số: Câu chuyện tiên phong từ ứng dụng VNeID và ngành Tài chính Ngân hàng” do kênh thông tin tài chính kinh tế CafeF (trực thuộc Công ty Cổ phần VCCorp) tổ chức, TS. Nguyễn Văn Phụng cho biết, đây là dịp ông lần đầu bật mí những câu chuyện ít được chia sẻ về hành trình hơn hai thập kỷ quản lý hóa đơn thuế – một chặng đường gắn liền với không ít gian truân của doanh nghiệp.
Theo ông, trong nhiều năm, hóa đơn từng là nỗi ám ảnh của cộng đồng. Không ít trường hợp đã mua hàng, nhận hóa đơn hợp pháp nhưng sau đó lại bị cơ quan thuế thông báo “không tồn tại”, dẫn tới bị truy thu và xử phạt. Điều này khiến cả những doanh nghiệp làm ăn nghiêm túc cũng phải gánh chịu rủi ro như những đơn vị cố tình gian lận.
"Chính những bất cập đó đã khởi nguồn cho ý tưởng về hóa đơn điện tử từ cuối những năm 1990”, TS. Nguyễn Văn Phụng chia sẻ.
Tuy nhiên, trong bối cảnh khi đó, điều kiện pháp lý và hạ tầng công nghệ chưa cho phép triển khai rộng rãi. Doanh nghiệp vẫn buộc phải mua hóa đơn trực tiếp từ cơ quan thuế, và đôi khi chỉ cần “lót tay” 20.000 đồng là có thể mua thêm 2 quyển, 50.000 đồng thì được 6 quyển sổ. TS. Phụng nhớ lại: “Đó là thời kỳ mà ‘kinh tế giấy than, giấy báo’ phát triển rất mạnh – một tờ trên, nhiều tờ dưới – để đối phó với việc quản lý thủ công”.
Sau nhiều năm kiến nghị, bước ngoặt chỉ thực sự đến vào năm 2010 với Nghị định 51, khi Nhà nước cho phép doanh nghiệp được tự in hoặc đặt in hóa đơn thay vì chỉ mua của cơ quan thuế. Đây được coi là sự thay đổi lớn về tư duy quản lý, thể hiện niềm tin mạnh mẽ hơn vào sự trung thực của doanh nghiệp.
Từ đó, hành trình số hóa hóa đơn từng bước được triển khai. Năm 2011, Thông tư 32 chính thức cho phép sử dụng hóa đơn điện tử, dù khi ấy mới chỉ tồn tại dưới dạng tệp PDF gửi qua email, còn rất sơ khai và tốn nhiều dung lượng. Tiếp đó, Nghị định 78 năm 2018 đưa ra thử nghiệm mới nhưng chưa khả thi. Phải đến Luật Quản lý thuế sửa đổi năm 2019 và Nghị định 123 năm 2020, khung pháp lý cho hóa đơn điện tử mới dần hoàn thiện, và ngày 1/7/2022 đánh dấu mốc chính thức áp dụng trên phạm vi toàn quốc.
Đặc biệt, TS. Phụng cho rằng năm 2025 là bước tiến quan trọng khi Đề án 06 của Chính phủ đã cho phép Bộ Tài chính kết nối dữ liệu với Bộ Công an để tích hợp thông tin thuế trên VNeID. “Tôi đã có ba ngày không ngủ để trực tiếp kiểm tra hệ thống VNeID khi kết nối với dữ liệu thuế. Khi những dấu mốc hiện ra rõ ràng, tôi thực sự mừng vì cuối cùng chúng ta đã có công cụ để bảo vệ những người lao động, những doanh nhân chân chính", TS.Nguyễn Văn Phụng kể lại.
Dù vậy, theo ông, hệ thống hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế. Khi đối chiếu, số liệu thuế giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý thường không trùng khớp, dẫn đến tình trạng có doanh nghiệp nộp thừa nhưng vẫn bị báo nợ, hoặc ngược lại. Một phần nguyên nhân bắt nguồn từ giai đoạn khai bằng giấy, nhập liệu thủ công, vốn dễ xảy ra sai sót. Có thời kỳ, chỉ cần đưa 300.000 đồng là có thể xin dấu lùi ngày nộp, biến hồ sơ nộp chậm thành nộp đúng hạn.
Từ những thực tế trên, ông nhấn mạnh rằng quản lý thuế không thể phụ thuộc hoàn toàn vào con người mà cần có sự hỗ trợ của công nghệ và hạ tầng số hiện đại. Việc nhập liệu thủ công từ bản giấy sang bản điện tử từng tạo ra nhiều kẽ hở, và chính doanh nghiệp là bên chịu hậu quả nặng nề nhất. Theo ông, người khổ nhất chính là doanh nghiệp – những người nộp thuế, bởi họ phải gánh chịu hậu quả của sự thiếu đồng bộ trong hệ thống hiện nay.
Ông cũng kiến nghị Quốc hội và Chính phủ mạnh dạn đầu tư cho ngành thuế một hệ thống quản lý mới, thay thế hạ tầng cũ, để doanh nghiệp có thể nộp thuế thuận lợi, minh bạch và chính xác hơn. Đồng thời, cộng đồng doanh nghiệp cần chủ động phối hợp với cơ quan thuế trong việc đối chiếu dữ liệu.
“Khi số liệu thuế của doanh nghiệp và cơ quan quản lý có chênh lệch, hãy cùng nhau đối chiếu và bình định để xác định rõ ràng: tôi nợ thuế hay đã nộp thừa. Bởi thực tế có doanh nghiệp nộp thừa nhưng hệ thống vẫn báo nợ, và ngược lại”, ông kết lại.