Khi nhắc đến ung thư phổi, nhiều người nghĩ ngay đến hút thuốc. Đúng là hút thuốc vẫn là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ung thư phổi, chiếm hơn 70% tổng số ca bệnh. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, các bác sĩ lâm sàng đã phát hiện ra một hiện tượng đáng kinh ngạc: Ngày càng nhiều bệnh nhân ung thư phổi chưa bao giờ hút thuốc.
Theo thống kê dịch tễ học, tại Trung Quốc, hơn một nửa số bệnh nhân ung thư phổi là nữ giới không có tiền sử hút thuốc. Thậm chí ở một số thành phố, tỷ lệ mắc ung thư phổi ở phụ nữ không hút thuốc đang tiếp tục tăng.
Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi: Tại sao ung thư phổi lại “nhắm” vào những người không hút thuốc?
Khói bếp: Sát thủ vô hình bị bỏ qua và cơ chế gây hại
Nhiều bà nội trợ hoặc những người thích nấu ăn có thể không ngờ rằng khói dầu mỡ hàng ngày lại nguy hiểm không kém gì khói thuốc lá. Ở nhiệt độ cao, các axit béo trong dầu ăn sẽ bị phân hủy, giải phóng ra hàng trăm chất độc hại, bao gồm:
- PAHs (polycyclic aromatic hydrocarbons) - một chất gây ung thư mạnh, hít phải lâu dài có thể gây đột biến gen;
- Benzopyrene - được Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế xếp vào nhóm chất gây ung thư loại 1;
- Các hợp chất aldehyde gây kích ứng đường hô hấp, làm tăng nguy cơ mắc hen suyễn và viêm phế quản mãn tính.
Nghiên cứu cho thấy những người thường xuyên tiếp xúc với khói bếp có nguy cơ mắc ung thư phổi cao gấp 2-3 lần so với người bình thường. Đây cũng là lý do tại sao nhiều phụ nữ không hút thuốc vẫn mắc ung thư phổi.
Về cơ chế gây hại, các hạt trong khói dầu mỡ có đường kính rất nhỏ, có thể xâm nhập trực tiếp vào phế nang, lắng đọng sâu trong đường hô hấp. Hít phải trong thời gian dài sẽ dẫn đến viêm mãn tính, làm tăng nguy cơ biến đổi tế bào ung thư.
Những người không hút thuốc có những nguy cơ ung thư phổi nào khác?
Ngoài khói, thực tế có rất nhiều "yếu tố ẩn" đang âm thầm ảnh hưởng đến những người không hút thuốc:
- Tiếp xúc với khói thuốc thụ động: Sống chung với người hút thuốc trong thời gian dài làm tăng nguy cơ ung thư phổi lên 20-30%.
- Ô nhiễm không khí trong nhà: Chẳng hạn như đốt than và củi để sưởi ấm vào mùa đông, hoặc sử dụng vật liệu trang trí kém chất lượng để giải phóng formaldehyde.
- Tiếp xúc nghề nghiệp: Tiếp xúc với amiăng, bụi, bức xạ... cũng có thể gây ung thư phổi.
- Tính nhạy cảm di truyền: Một số người được sinh ra với khả năng sửa chữa DNA yếu và có nhiều khả năng bị bắt khi gặp phải các yếu tố gây ung thư.
- Viêm mãn tính: Chẳng hạn như viêm phế quản mãn tính và tiền sử bệnh lao, có thể dẫn đến các mô cục bộ trở thành ung thư.
Điều này có nghĩa là, ngay cả khi bạn không hút thuốc, bạn cũng không thể xem nhẹ.
Giải pháp giảm thiểu tác hại của khói bếp và tầm quan trọng của việc tầm soát ung thư
Vì khói bếp là một trong những yếu tố chính, nên trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta có thể thực hiện một số biện pháp sau để giảm thiểu tác hại của nó:
1. Bật máy hút mùi là chìa khóa: Bật máy hút mùi trước khi nấu, sau khi nấu xong tiếp tục bật thêm vài phút để đảm bảo không khí lưu thông. Lựa chọn máy hút mùi có công suất lớn, dễ vệ sinh và thay bộ lọc định kỳ.
2. Kiểm soát nhiệt độ dầu: Khi dầu bốc khói, nhiệt độ thường vượt quá 200°C, lúc này các chất gây ung thư sinh ra rất nhiều. Khuyến cáo nên kiểm soát nhiệt độ dầu ở khoảng 150-180°C, tránh xào nấu ở lửa lớn trong thời gian dài.
3. Ít dầu mỡ, ít chiên xào, ít rán: Nên ưu tiên các phương pháp chế biến như hấp, luộc, hầm, trộn salad… để giảm thiểu việc chiên rán thực phẩm. Điều này giúp trung hòa các gốc tự do, giảm tổn thương DNA.
Ung thư phổi giai đoạn đầu thường không có triệu chứng rõ ràng. Khi xuất hiện các triệu chứng như ho, tức ngực, ho ra máu thì bệnh thường đã ở giai đoạn giữa hoặc cuối. Những người thuộc nhóm nguy cơ cao (thường xuyên nấu nướng, tiếp xúc với khói bếp, không hút thuốc nhưng có tiền sử gia đình mắc bệnh) tốt nhất nên thực hiện chụp CT liều thấp hàng năm để tầm soát. Nếu phát hiện sớm tổn thương, việc phẫu thuật ít xâm lấn có thể đạt tỷ lệ chữa khỏi trên 90%.