Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang nhận thấy một cơ hội lớn. Chính sách thương mại bất định của Tổng thống Mỹ Donald Trump, thâm hụt ngân sách lớn và sức ép lên Cục Dự trữ Liên bang (Fed) đang làm suy yếu đồng USD. Đồng bạc xanh đã giảm 7% từ đầu năm và có khởi đầu tệ nhất kể từ năm 1973. Trái lại, đồng nhân dân tệ (NDT), được Bắc Kinh kiểm soát chặt chẽ, đã tăng lên mức cao nhất kể từ khi ông Trump tái đắc cử, thu hút mạnh dòng vốn ngoại và sự quan tâm của nhiều chính phủ tìm kiếm giải pháp thay thế USD.
Thần tốc quốc tế hóa nội tệ
Nỗ lực quốc tế hóa NDT không phải mới gần đây. Trung Quốc đã bắt đầu từ năm 2009 nhưng thất bại sau cú sốc thị trường chứng khoán và phá giá tiền tệ năm 2015 buộc Bắc Kinh siết vốn. Lần này, Bắc Kinh thận trọng hơn, vừa thúc đẩy quốc tế hóa vừa giữ quyền kiểm soát chặt dòng vốn ra vào.
Giới chức Trung Quốc kỳ vọng một đồng NDT được chấp nhận rộng rãi sẽ giúp các nhà xuất khẩu giảm rủi ro từ biến động USD và tránh đòn trừng phạt tài chính của Mỹ. Họ cũng cho rằng cơ chế kiểm soát vốn có thể trở thành lợi thế ổn định trong mắt nhà đầu tư nước ngoài. Những năm gần đây, NDT đã mở rộng thị phần trong thanh toán quốc tế, cho vay xuyên biên giới.
Thị phần các đồng tiền trong dự trữ ngoại hối toàn cầu tính tới Q3/2024.
Dù chiếm gần 20% hoạt động kinh tế toàn cầu, đồng NDT chỉ chiếm 4% giá trị thanh toán quốc tế (so với mức 50% của USD) và 2% dự trữ ngoại hối của ngân hàng trung ương toàn cầu (so với 58% của USD). Nhiều chuyên gia cho rằng quốc tế hóa NDT là bất khả thi chừng nào Trung Quốc còn duy trì kiểm soát vốn. Tuy vậy, tiến độ hiện nay vẫn được coi là nhanh nếu so với quá trình thống trị của USD.
Từ năm 2022, thị phần thanh toán quốc tế của NDT đã tăng gấp đôi, chủ yếu nhờ những thay đổi trong nước. Hiện hơn 30% thương mại hàng hóa – dịch vụ của Trung Quốc được thanh toán bằng NDT, so với 14% năm 2019. Hơn 50% dòng tiền xuyên biên giới cũng dùng NDT, từ mức chưa đến 1% năm 2010.
Chính phủ còn yêu cầu các ngân hàng lớn phải đảm bảo ít nhất 40% cho vay thương mại được thực hiện bằng NDT. Sau các lệnh trừng phạt Nga năm 2022 của phương Tây, ngân hàng Trung Quốc đã gần như chuyển toàn bộ cho vay quốc tế từ USD sang NDT, đưa tổng dư nợ NDT tăng gấp 3 lần.
Tỷ trọng nhân dân tệ trong thanh toán xuyên biên giới tại Trung Quốc tính tới tháng 7/2025.
Hạ tầng tài chính song song với USD
Trung Quốc đã ký 4,5 nghìn tỷ NDT (630 tỷ USD) hoán đổi tiền tệ với 32 ngân hàng trung ương, tạo mạng lưới an toàn tài chính toàn cầu gần tương đương IMF. Hệ thống thanh toán CIPS – tương tự SWIFT – hiện có hơn 1.700 ngân hàng tham gia, tăng 1/3 so với trước xung đột Ukraine, với khối lượng giao dịch năm 2024 tăng 43% lên 175 nghìn tỷ NDT (24 nghìn tỷ USD).
Song song đó, Bắc Kinh thử nghiệm đồng NDT kỹ thuật số và mạng lưới thanh toán mBridge với một số ngân hàng trung ương. Các giao dịch tuy chưa lớn nhưng được đánh giá có ý nghĩa địa chính trị, giúp các công ty Trung Quốc nằm trong diện trừng phạt vẫn có thể thanh toán quốc tế.
Bắc Kinh đã mở rộng cơ hội đầu tư cho nhà đầu tư ngoại tại thị trường trong nước, đồng thời khuyến khích phát hành trái phiếu NDT ở nước ngoài. Hungary gần đây phát hành 5 tỷ NDT trái phiếu “panda” – mức lớn nhất từ trước đến nay, trong khi Nga, Kenya, Brazil và Pakistan cũng đang chuẩn bị phát hành nợ bằng NDT.
Trái phiếu “panda” là hình thức phát hành trái phiếu bằng NDT bởi các công ty nước ngoài tại thị trường trái phiếu nội địa Trung Quốc.
Thống đốc Ngân hàng Trung ương Trung Quốc Pan Gongsheng khẳng định hệ thống tài chính toàn cầu đang trở nên “đa cực”, với USD phải cạnh tranh cùng NDT và các đồng tiền khác. Bắc Kinh kỳ vọng sự cạnh tranh này sẽ giúp Trung Quốc giảm phụ thuộc USD mà không cần tự do hóa hoàn toàn dòng vốn hay tỷ giá.
Tham khảo: The Economist, SCMP