Trong khi xe điện đang dần trở nên phổ biến ở khắp mọi nơi, cũng như công nghệ pin nâng cao và số trạm sạc tăng cường giúp quãng đường di chuyển không còn là vấn đề lớn, vẫn còn đó những khuyết điểm mà loại phương tiện này chưa khắc phục được ở những nơi lạnh giá, khi nhiệt độ xuống dưới mức 0 độ C.
Cứ tưởng đổi đời
Bashir Ahmad đã bán đi số trang sức bằng vàng của vợ để mua một chiếc xe ba gác điện, với hy vọng sẽ tạo ra một cuộc cách mạng cho việc kinh doanh táo của ông ở Kashmir. Cho đến khi mùa đông ập đến và dập tắt tất cả.
Vào một buổi sáng buốt giá, ông nhấn nút khởi động một lần, rồi hai lần — nhưng vô ích. Pin của chiếc xe do Trung Quốc sản xuất đã mất 60% dung lượng chỉ sau một đêm trong tiết trời âm 5 độ C, khiến hàng tấn trái cây không thể vận chuyển và khách hàng thì sốt ruột.
Ahmad đành phải tìm một chiếc xe tải chạy dầu diesel để chở táo đến chợ đầu mối ở thủ phủ Srinagar của Kashmir, cách đó khoảng 56 km. Tuy nhiên, khi đến nơi, những trái táo đã không còn giữ được độ tươi ngon như lúc mới hái vốn giúp bán được giá cao. Mỗi giờ trì hoãn lại bào mòn lợi nhuận của ông.
Cục pin "chết cóng" của Ahmad là một phần của một cuộc khủng hoảng toàn cầu mà không ai lường trước được khi các chính phủ bắt đầu đổ tiền trợ cấp cho xe điện. Từ Kashmir (Ấn Độ) đến Kansas (Mỹ), xe điện có thể mất gần một nửa quãng đường di chuyển khi nhiệt độ xuống thấp, và hàng tỷ đô la đầu tư vào cải tiến công nghệ vẫn chưa thể khắc phục được hạn chế cố hữu này.
Vào tháng 1 năm nay, Recurrent, một công ty có trụ sở tại Seattle chuyên thử nghiệm và phân tích xe điện, đã công bố mức sụt giảm quãng đường di chuyển trung bình là 20% trong điều kiện thời tiết cực lạnh. Trước đó, vào năm 2019, Hiệp hội Ô tô Hoa Kỳ (AAA) cũng đã ghi nhận mức sụt giảm lên tới 40%.
“Tôi đã nghĩ chiếc xe này sẽ thay đổi cuộc đời mình,” ông Ahmad chia sẻ với tờ Rest of World , chỉ tay về phía chiếc xe ba gác giờ đang nằm bất động trong sân nhà. “Nhưng thay vào đó, nó chỉ khiến tôi thua lỗ.”
Ahmad là một trong số rất nhiều người tiên phong sử dụng xe điện để rồi cay đắng nhận ra rằng công nghệ mà họ được quảng cáo lại không hoạt động ở chính nơi họ sinh sống. Dù chính phủ Ấn Độ đã hỗ trợ 40% trên tổng chi phí 300.000 rupee ($3.400) của chiếc xe, họ dường như đã bỏ qua một thực tế rằng pin lithium-ion — vốn được thiết kế cho các vùng đồng bằng ấm áp của Ấn Độ — sẽ trở nên vô dụng tại thung lũng Himalaya băng giá.
Vì sao pin xe điện “chết cóng”?
Nguyên lý hoạt động của pin lithium-ion dựa trên các phản ứng hóa học, và các phản ứng này chậm đi đáng kể trong thời tiết lạnh. Khi nhiệt độ giảm sâu, chất điện phân bên trong pin sẽ đặc lại, khiến các ion di chuyển một cách ì ạch. Việc sạc pin lúc này không chỉ kém hiệu quả mà còn tiềm ẩn nguy hiểm. Sạc pin trong thời tiết lạnh được xác định là một trong những nguyên nhân chính gây ra hiện tượng tăng nhiệt đột ngột, có thể dẫn đến cháy nổ.
“Họ chỉ nghĩ đến giá mua, chứ không hề quan tâm đến môi trường vận hành của những chiếc xe này,” một nhà nghiên cứu năng lượng tái tạo tại Viện Công nghệ Quốc gia Srinagar, giấu tên, chia sẻ. “Không có hệ thống sưởi cho pin hay hạ tầng sạc đáng tin cậy, thất bại là điều được báo trước.”
Vấn đề lặp lại trên khắp thế giới, ở bất cứ nơi nào có mùa đông lạnh giá mà cơ sở hạ tầng lại không theo kịp. Ngay cả các nhà sản xuất cũng thừa nhận điều này. Chẳng hạn, trong sách hướng dẫn sử dụng của hãng xe điện Trung Quốc BYD có khuyến cáo người dùng nên sạc xe trong nhà và bật máy sưởi. Nhưng lời khuyên hoàn toàn vô ích với những người nông dân thường đỗ xe ngoài sân.
“Xe hai bánh và ba bánh chủ yếu được sử dụng ở các quốc gia có khí hậu ấm áp, vì vậy các nhà sản xuất rõ ràng có ít động lực để phát triển các giải pháp cho thời tiết lạnh hơn so với xe bốn bánh,” Max Reid, trưởng bộ phận chi phí pin tại CRU, một tập đoàn tư vấn có trụ sở tại London, nhận định.
“Chúng tôi sạc đầy pin vào buổi tối, nhưng đến sáng hôm sau, pin chỉ còn 40% dù xe còn chưa lăn bánh,” ông Sajad Ahmad, một chủ vườn ở Baramulla có hợp tác xã đã mua bốn chiếc xe điện, cho biết.
Những chiếc xe này giờ đây nằm phủ bụi trong sân nhà ông. Ahmad gọi chúng là những "vật trang trí" đắt tiền trong lúc đá vào một chiếc lốp xe đã xẹp lép.
Bên ngoài thủ phủ Srinagar, không hề có một trạm sạc công cộng nào, buộc các tài xế phải phụ thuộc vào nguồn điện sinh hoạt. Thời gian sạc có thể kéo dài tới 10 tiếng — đó là trong trường hợp không mất điện, một điều xảy ra như cơm bữa vào mùa đông.
Các thợ sửa xe địa phương, vốn không được đào tạo về xe điện, đành phải xem video hướng dẫn trên YouTube để sửa chữa, khiến những chiếc xe phải nằm im hàng tuần chỉ vì những lỗi vặt.
Trong cơn tuyệt vọng, các tài xế đã lập ra những nhóm WhatsApp như "Những người vận chuyển táo bằng xe điện" hay "Hỗ trợ pin Kashmir" để chia sẻ những giải pháp ngày càng có phần kỳ quặc. Có người dùng chăn bông quấn quanh pin, người khác thì vác cả bộ pin nặng 90 kg vào nhà để giữ ấm qua đêm. Thậm chí có tài xế còn đặt bộ pin ngay trong phòng khách.
“Quấn chăn thì gây quá nhiệt khi xe chạy trên đường, còn đặt chai nước nóng thì nước lại rò rỉ vào mạch điện,” ông Sajad Ahmad kể lại. “Chúng tôi bỗng chốc phải trở thành thợ máy, kỹ sư, và cả những gã khờ nữa.”
Xe điện cũng không hề hiệu quả về mặt kinh tế. “Xe tải diesel tuy đắt, nhưng chúng có thể chạy bốn, năm chuyến mỗi ngày,” anh Mohammad Yaseen, một tài xế ở Shopian, cho biết. “Còn với xe điện, chỉ đi được nửa chuyến là bạn đã mắc kẹt rồi.”
Công nghệ chưa tới kịp vùng lạnh giá
Trong khi đó, tại Na Uy, nơi nhiệt độ mùa đông trung bình là âm 7 độ C, xe điện chiếm tới 89% thị phần nhờ có một hệ thống hạ tầng toàn diện. Thị trường này cung cấp hơn 200 mẫu xe được tối ưu hóa để sử dụng quanh năm.
“Khả năng làm nóng pin trước khi sạc nhanh vào mùa đông là cải tiến quan trọng nhất mà chúng tôi ghi nhận trong vòng năm năm qua”, Christina Bu, Tổng thư ký Hiệp hội xe điện Na Uy, cho biết.
Những tính năng này là tiêu chuẩn ở thị trường đã phát triển như Na Uy, nhưng lại hoàn toàn vắng bóng trên các mẫu xe cơ bản được xuất khẩu sang các nước đang phát triển.
Trung Quốc lại cho thấy một hướng đi khác. Các quy định mới đã siết chặt yêu cầu về hiệu suất pin ở nhiệt độ thấp, đồng thời trợ cấp cho hạ tầng sạc ngay cả ở những vùng sâu vùng xa.
Cách tiếp cận này đã mang lại kết quả rõ rệt tại các khu vực lạnh nhất của Trung Quốc. Ở vùng Đông Bắc, nơi nhiệt độ thường xuyên dưới mức đóng băng, doanh số xe điện đã tăng vọt lên hơn 33% tổng doanh số ô tô trong năm 2024.
Gã khổng lồ pin Trung Quốc CATL thậm chí đã công bố loại pin natri-ion có khả năng hoạt động ở nhiệt độ âm 40 độ C.
Tuy nhiên, những tiến bộ tương tự vẫn chưa đến được các thị trường như Kashmir, nơi những người nông dân đã trót mua phải những chiếc xe điện ngừng hoạt động đúng vào lúc họ cần chúng nhất.
Trong mùa thu hoạch táo ở Kashmir, sự chậm trễ đồng nghĩa với việc nông sản bị hư hỏng và thua lỗ nặng nề. Ông Bashir Ahmad ước tính mình đã mất một phần tư thu nhập trong năm nay.
“Nhỡ nó hỏng thì sao?” vợ ông đã hỏi khi ông đề nghị bán số vàng của bà. “Tôi đã quả quyết với cô ấy rằng nó sẽ thay đổi cuộc sống của chúng ta,” Ahmad kể lại. “Bây giờ cô ấy không còn nhắc đến chuyện đó nữa, nhưng tôi có thể thấy nỗi thất vọng trong ánh mắt”.
Bashir Ahmad đã quyết định lựa chọn cho mùa vụ tới: thuê một chiếc xe tải diesel. Cuộc cách mạng xe điện sẽ phải chờ đợi một công nghệ thực sự hoạt động hiệu quả khi nhiệt độ xuống thấp.
“Xe diesel thì tốn kém,” ông nói, tay kéo tấm bạt phủ lên giấc mơ xe điện giờ đã im lìm của mình. “Nhưng ít nhất thì nó vẫn chạy được.”