Sean Wittmeyer từng nghĩ rằng tấm bằng đại học sẽ là vé thông hành chắc chắn nhất để có một công việc ổn định, một thu nhập đủ sống và một tương lai an toàn. Thế nhưng sau nhiều năm gắn bó trong ngành kỹ thuật, anh rơi vào cảnh thất nghiệp kéo dài, kiệt quệ vì các đơn ứng tuyển liên tục bị từ chối.
Câu chuyện của Wittmeyer không còn là trường hợp cá biệt. Nó phản ánh một xu hướng mới của kinh tế Mỹ: ngày càng nhiều cử nhân rơi vào tình trạng thất nghiệp dài hạn.
Trong nhiều thập kỷ, tỷ lệ thất nghiệp kéo dài thường gắn liền với nhóm lao động có trình độ thấp, kỹ năng hạn chế hoặc việc làm bấp bênh. Nhưng báo cáo mới nhất từ Bộ Lao động Mỹ cho thấy diện mạo đang thay đổi. Ngày càng nhiều lao động có bằng cử nhân, thậm chí sau đại học, nằm trong nhóm không tìm được việc làm trong sáu tháng trở lên. Các ngành nghề vốn được xem là “an toàn” như công nghệ thông tin, truyền thông, hay thậm chí cả quản lý hành chính cũng ghi nhận số lượng ứng viên có bằng cấp nhưng thất nghiệp ngày càng lớn.
Nguyên nhân đến từ nhiều phía.
Thứ nhất là làn sóng sa thải trong ngành công nghệ từ năm 2022 đến nay, kéo theo hàng chục nghìn kỹ sư, lập trình viên, chuyên gia dữ liệu phải rời bỏ vị trí. Thứ hai là sự thay đổi mô hình làm việc sau đại dịch: tự động hóa, AI và nền kinh tế nền tảng (gig economy) khiến nhu cầu tuyển dụng truyền thống giảm sút. Thứ ba là sự “thừa cung” lao động có bằng cấp trong một số lĩnh vực, khi số lượng sinh viên tốt nghiệp tăng nhanh nhưng thị trường không hấp thụ kịp.
Theo số liệu từ Cục Thống kê Lao động Mỹ, khoảng 20% số người thất nghiệp dài hạn hiện nay có bằng cử nhân, so với mức chỉ 12% cách đây một thập kỷ. Con số này cho thấy sự đảo chiều đáng lo ngại trong cấu trúc thị trường lao động. Một khảo sát của Pew Research bổ sung rằng gần 40% sinh viên mới tốt nghiệp thừa nhận công việc đầu tiên của họ không đòi hỏi đến bằng đại học, và gần một nửa số này cho rằng triển vọng nghề nghiệp của họ kém hơn so với kỳ vọng khi còn đi học.
Palwasha Zahid, 25 tuổi, tốt nghiệp thạc sĩ phân tích dữ liệu với hy vọng khởi đầu sự nghiệp ở Silicon Valley. Thế nhưng sau nhiều tháng chuyển chỗ ở và miệt mài tìm kiếm, cô vẫn chưa thể tìm được một vị trí ổn định.
“Tôi chưa bao giờ nghĩ việc có bằng cấp cao lại không đủ để bước vào ngành công nghệ,” Zahid thừa nhận.
Với những người mới ra trường như Solomon Jones, cú sốc thực tế còn phũ phàng hơn. Vừa nhận tấm bằng cử nhân truyền thông thể thao cùng khoản nợ sinh viên 25.000 USD, anh lao vào nộp hàng trăm đơn, từ công việc đúng ngành cho đến những vị trí trái nghề. Nhưng kết quả chỉ là sự im lặng kéo dài. Jones phải quay về sống cùng cha mẹ ở New Jersey và thú nhận mục tiêu giờ đây đã thay đổi:
“Tôi chỉ mong có bất kỳ công việc nào để bắt đầu trả nợ”, anh buồn rầu nói.
Các chuyên gia cảnh báo đây là thách thức không chỉ đối với cá nhân mà còn đối với toàn bộ nền kinh tế Mỹ. Khi nhóm lao động có học vấn cao, vốn thường đóng vai trò tạo ra giá trị gia tăng, rơi vào thất nghiệp dài hạn, nền kinh tế không chỉ mất đi nguồn lực nhân tài mà còn đối mặt với chi phí xã hội cao hơn: kỹ năng bị mai một, niềm tin vào giáo dục suy giảm, và nguy cơ bất bình đẳng gia tăng.
Lawrence Katz, giáo sư kinh tế tại Đại học Harvard, nhận định: “Thất nghiệp dài hạn không chỉ là một vết sẹo tài chính, mà còn là một vết sẹo tâm lý. Khi nó lan sang nhóm có học vấn cao, chúng ta đang chứng kiến sự rạn nứt trong hợp đồng xã hội — ý tưởng rằng học hành chăm chỉ sẽ mang lại an toàn kinh tế”.
Từ tháng 7/2024 đến tháng 4/2025, số tin tuyển dụng cho sinh viên và người mới tốt nghiệp giảm khoảng 15% so với cùng kỳ, theo dữ liệu từ Handshake và Indeed. Khi cơ hội ít đi, sự khốc liệt gia tăng: những hồ sơ dù có bằng cấp nhưng thiếu kinh nghiệm thực tế thường nhanh chóng bị gạt ra khỏi vòng xét tuyển.
Áp lực này không chỉ là con số thống kê. Với nhiều bạn trẻ, nó đồng nghĩa với việc chật vật trả nợ vay sinh viên, sống phụ thuộc vào gia đình hoặc chấp nhận công việc lương thấp để cầm cự. Một khoảng trống dài trong hồ sơ làm việc cũng khiến họ lo sợ sẽ bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua sự nghiệp. Các chuyên gia cảnh báo rằng thất nghiệp kéo dài ở nhóm cử nhân không chỉ làm mai một kỹ năng cá nhân mà còn có thể làm suy giảm niềm tin của cả một thế hệ vào giá trị của giáo dục đại học.
Ở chiều ngược lại, một số nhà kinh tế cho rằng đây cũng có thể là cơ hội để thị trường lao động Mỹ tái cân bằng. Các ngành nghề mới như năng lượng sạch, chăm sóc sức khỏe, và đặc biệt là lĩnh vực trí tuệ nhân tạo đang mở ra hàng trăm nghìn vị trí, dù yêu cầu kỹ năng có phần khác biệt so với đào tạo truyền thống. Vấn đề là liệu hệ thống giáo dục và chính sách việc làm có kịp thích ứng để “nối cầu” giữa bằng cấp hiện tại và kỹ năng của tương lai.
Theo: The NY Times, WSJ