Tại Trung Quốc, nhiều cử nhân tốt nghiệp đại học lại tìm đường quay về trường nghề.
Nếu như trước kia, tấm bằng đại học được coi là “giấy thông hành” cho những công việc có thu nhập và vị thế cao, thì nay, không ít người trẻ nhận ra con đường học thuật không còn đảm bảo cho họ một tương lai vững chắc. Họ chọn học nghề, học kỹ năng thực tiễn, coi đó như một cách tái khởi động sự nghiệp trong bối cảnh thị trường lao động đang đầy biến động.
Gao Shenghan tốt nghiệp đại học với tấm bằng chuyên ngành âm nhạc cách đây sáu năm. Sau lễ tốt nghiệp, từng nuôi hy vọng có thể ổn định cuộc sống bằng nghề dạy nhạc, nhưng rồi thu nhập bấp bênh khiến cô phải thử sức ở nhiều công việc khác nhau. Cô mở nhà hàng, rồi kinh doanh quần áo, song con đường lập nghiệp vẫn không mấy thuận lợi.
Trong lúc bạn bè cùng trang lứa nhiều người cũng chật vật tìm việc, Shenghan quyết định lựa chọn một hướng đi ít ai nghĩ tới: quay lại học nghề. Đầu năm nay, cô đăng ký theo học ngành thiết kế thời trang tại một trường kỹ thuật ở Quảng Châu. Đối với cô, đó không chỉ là sở thích cá nhân, mà còn là cách để nắm trong tay một nghề cụ thể, có tính ứng dụng cao, dễ tìm việc làm và tạo dựng tương lai ổn định hơn so với việc chỉ dựa vào tấm bằng đại học.
Sự thay đổi này đến từ nhiều nguyên nhân. Trước hết là tình trạng “bão hoà” bằng cấp. Trong hai thập kỷ qua, số lượng sinh viên đại học ở Trung Quốc tăng nhanh, dẫn đến tình trạng dư thừa cử nhân. Rất nhiều người mang trong tay tấm bằng nhưng lại thiếu kỹ năng thực hành, không thể đáp ứng nhu cầu lao động của xã hội. Trong khi đó, các doanh nghiệp lại thiếu nhân lực có tay nghề, có kỹ thuật chuyên sâu trong sản xuất, chế tạo, dịch vụ kỹ thuật. Sự chênh lệch giữa cung và cầu khiến nhiều cử nhân phải tính lại cuộc đời mình.
Nguyên nhân thứ hai đến từ áp lực việc làm. Tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm lao động trẻ có bằng đại học ở Trung Quốc đang ở mức cao. Những người tìm được việc nhiều khi phải chấp nhận công việc giản đơn, thu nhập thấp, thậm chí không liên quan đến chuyên ngành đã học. Một khảo sát do truyền thông quốc tế công bố cho thấy có tới gần 25% cử nhân trong độ tuổi 23 đến 35 làm những công việc không tương xứng với trình độ. Điều đó dẫn đến tâm lý thất vọng, hụt hẫng và thôi thúc nhiều người tìm kiếm một hướng đi thực tế hơn.
Tại Quảng Đông và Chiết Giang, tỷ lệ có việc làm của học viên trường nghề đạt 88,6%, cao hơn so với con số 86,7% của sinh viên tốt nghiệp đại học. Sự chênh lệch tuy không lớn, nhưng đủ để phản ánh rằng học nghề không còn bị xem là “lựa chọn hạng hai”. Ngược lại, trong nhiều trường hợp, con đường này đảm bảo việc làm ổn định và thực chất hơn.
Sự chuyển hướng này còn gắn với thay đổi trong chính sách. Chính phủ Trung Quốc những năm gần đây không ngừng khuyến khích phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp, coi đây là một mũi nhọn để giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân lực kỹ thuật. Các chương trình đào tạo nghề hiện đại, gắn với nhu cầu của doanh nghiệp được triển khai ngày càng nhiều. Việc đầu tư vào cơ sở vật chất, nâng cao chất lượng giảng dạy, mở rộng hợp tác giữa trường nghề và doanh nghiệp cũng giúp cho môi trường học nghề hấp dẫn hơn trước kia.
Trong một xã hội vốn coi trọng bằng cấp như Trung Quốc, sự thay đổi này mang ý nghĩa sâu xa. Nếu như trước kia, con đường học đại học được mặc định là lối đi duy nhất để thành công, thì giờ đây, nhiều người trẻ sẵn sàng chấp nhận học nghề để có thu nhập ổn định, cơ hội phát triển dài hạn. Quan niệm xã hội về giá trị của tấm bằng đại học đang bị thách thức. Người ta bắt đầu nhìn nhận rằng kỹ năng cụ thể, nghề nghiệp thực tiễn mới là yếu tố quyết định trong một thị trường lao động cạnh tranh và biến động.
Bối cảnh kinh tế cũng góp phần thúc đẩy xu hướng này. Trung Quốc đang bước vào giai đoạn chuyển dịch cơ cấu, phát triển mạnh các ngành công nghiệp công nghệ cao, ô tô điện, dịch vụ y tế, logistics, thương mại điện tử, công nghệ số… Những lĩnh vực ấy cần rất nhiều nhân lực có tay nghề, có kỹ thuật trung cấp, thay vì chỉ có kiến thức hàn lâm. Sự thiếu hụt nhân lực này trở thành cơ hội cho các trường nghề, và cũng là lý do khiến nhiều cử nhân sẵn sàng quay lại học từ đầu để tìm một chỗ đứng.
Tất nhiên, con đường học nghề sau khi đã có bằng đại học vẫn còn vấp phải không ít định kiến. Nhiều gia đình vẫn cho rằng học nghề là lựa chọn thấp hơn, ít danh giá hơn. Một số trường nghề chưa kịp cải thiện chất lượng đào tạo, cơ sở vật chất chưa hiện đại, đội ngũ giảng viên còn hạn chế. Ngoài ra, thu nhập ban đầu của nhiều nghề kỹ thuật cũng chưa thể so sánh với một số vị trí văn phòng.
Các nhà phân tích cho rằng, để xu hướng này phát huy tác dụng, Trung Quốc cần tiếp tục cải cách sâu rộng trong hệ thống giáo dục: gắn kết chặt chẽ hơn giữa trường nghề và doanh nghiệp, bảo đảm người học ra trường có thể làm việc ngay, nâng cao hình ảnh và uy tín của nghề trong mắt xã hội. Đồng thời, cần xây dựng hệ thống học tập suốt đời, cho phép người lao động có thể liên tục nâng cấp kỹ năng, chuyển đổi nghề nghiệp khi thị trường thay đổi. Một số trường đại học đã bắt đầu tích hợp các học phần nghề vào chương trình chính quy, tạo ra mô hình lai giữa đào tạo hàn lâm và đào tạo kỹ năng. Đây có thể là hướng đi phù hợp để đáp ứng cả kỳ vọng xã hội lẫn nhu cầu thực tế.
Theo: Nikkei Asia, Caixin Global