Sét là hiện tượng tự nhiên dữ dội, có thể đạt nhiệt độ hơn 30.000°C – gấp 5 lần nhiệt độ bề mặt Mặt trời. Khi một chiếc máy bay đang bay giữa bầu trời giông bão bị sét đánh, nhiều hành khách thót tim. Thực tế, điều gì xảy ra khi đó?
Nếu máy bay bị sét đánh giữa trời
Giữa những tầng mây dày đặc, máy bay đang lướt nhẹ thì bất ngờ bị sét đánh. Phi công vẫn điềm tĩnh, tiếp tục điều khiển như không có gì xảy ra.
Theo Cục Hàng không Liên bang Mỹ (FAA), trung bình mỗi máy bay thương mại bị sét đánh 1–2 lần mỗi năm. Dù nghe có vẻ nguy hiểm, 99,999% các trường hợp không gây ảnh hưởng đến an toàn chuyến bay.
Điều gì sẽ xảy ra nếu máy bay bị sét đánh giữa trời? (Ảnh: Reddit)
Khi sét đánh trúng, dòng điện khổng lồ có thể đạt hàng trăm nghìn ampere. Điểm tiếp xúc đầu tiên thường là mũi máy bay hoặc đầu cánh, nơi tập trung nhiều điện tích. Dòng điện sẽ di chuyển dọc theo lớp vỏ kim loại bên ngoài, rồi thoát ra ở phần đuôi hoặc đầu cánh còn lại.
Nhờ thiết kế đặc biệt, dòng điện không xâm nhập vào khoang hành khách. Lớp vỏ nhôm của máy bay hoạt động như một “lồng Faraday”, giúp ngăn điện từ bên ngoài đi vào bên trong. Vì vậy, hành khách và các hệ thống điện tử vẫn hoàn toàn an toàn.
Hầu hết phi công thậm chí không cần hạ độ cao hay đổi hướng khẩn cấp, mà chỉ tiếp tục bay ra khỏi vùng giông. Sau đó, kỹ thuật viên mặt đất sẽ kiểm tra các vết cháy nhỏ hoặc hư hỏng nhẹ ở phần sơn ngoài, nếu có.
“Lá chắn chống sét” ẩn trong cấu trúc máy bay
Các hãng sản xuất như Airbus, Boeing hay Embraer đều phải tuân thủ quy chuẩn quốc tế nghiêm ngặt về chống sét.
Thân máy bay làm bằng nhôm hoặc hợp kim dẫn điện cao, giúp sét dễ dàng truyền qua mà không gây cháy nổ. Với các dòng máy bay hiện đại có vỏ composite (sợi carbon), nhà sản xuất phủ thêm lớp lưới đồng hoặc nhôm mỏng để dẫn điện tương tự kim loại.
Các bộ phận quan trọng — như thùng nhiên liệu, cảm biến, hệ thống radar, máy tính điều khiển bay — được bọc cách điện và nối đất nội bộ, giúp ngăn dòng điện lọt vào bên trong.
Ngoài ra, bạn có thể để ý thấy ở đuôi hoặc đầu cánh máy bay có những “râu nhỏ” chìa ra — đó chính là bộ xả điện tĩnh (static discharger). Chúng liên tục giải phóng điện tích tích tụ khi bay, giúp giảm khả năng thu hút sét.
Hệ thống chống sét trên máy bay hiện đại được thiết kế để chịu đựng những tia sét mạnh gấp 2–3 lần cường độ tự nhiên. Thậm chí trong phòng thí nghiệm, các nhà sản xuất còn cho sét nhân tạo đánh trực tiếp vào khung máy bay để kiểm chứng độ an toàn.
Sét có thể làm máy bay rơi hay không?
Câu trả lời là rất hiếm khi, gần như không thể.
Trước thập niên 1970, từng có vài vụ tai nạn do sét đánh vào bình nhiên liệu gây cháy. Nhưng từ khi Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) và FAA đưa ra quy chuẩn mới, tất cả máy bay đều được cách ly điện hoàn toàn tại khu vực chứa nhiên liệu.
Trong các thử nghiệm của NASA, dòng điện sét lên đến 200.000 ampere cũng chỉ làm cháy xém nhẹ lớp sơn ngoài vỏ. Hệ thống điều khiển, radar và động cơ hoạt động bình thường, không bị ảnh hưởng.
Ngày nay, máy bay có thể chịu sét đánh mà hành khách hầu như không cảm nhận được ngoài một tia sáng lóe qua cửa sổ và âm thanh vọng nhỏ. Tác động duy nhất mà hành khách có thể nhận thấy là ánh sáng chớp sáng mạnh trong tích tắc; tiếng “bụp” hoặc nổ nhẹ do sự giãn nở đột ngột của không khí. Một vài thiết bị điện tử cá nhân có thể nhiễu sóng trong giây lát.
Nếu thấy sét đánh khi đang bay, hãy bình tĩnh, ngồi yên và không chạm vào cửa sổ kim loại. Tất cả các hệ thống bảo vệ đều đang làm việc để giữ an toàn cho hành khách.
Bạn đừng sợ nếu máy bay bị sét đánh. (Ảnh: Hackaday)
Sau khi hạ cánh, đội kỹ sư bảo trì sẽ kiểm tra toàn bộ thân máy bay để tìm dấu hiệu sét đánh như: Vết cháy nhỏ ở đầu cánh hoặc mũi máy bay; hư hỏng nhẹ ở ăng-ten, cảm biến; mất sơn hoặc xước lớp phủ kim loại. Nếu không phát hiện tổn hại nghiêm trọng, máy bay sẽ được đưa vào hoạt động trở lại ngay trong ngày. Nếu có hư hại nhỏ, kỹ thuật viên sẽ sửa chữa, sơn lại hoặc thay thế linh kiện, bảo đảm an toàn tuyệt đối trước khi cất cánh lần sau.
Tại sao sét thường “chọn” máy bay?
Máy bay bay ở độ cao 9.000–12.000 mét, nơi sét hình thành phổ biến. Trong nhiều trường hợp, chính máy bay là nơi khởi phát tia sét: Khi di chuyển qua vùng có điện tích trái dấu, sự chênh lệch điện thế giữa máy bay và đám mây đủ lớn sẽ tạo thành tia phóng điện.
Điều này đồng nghĩa với việc sét không hẳn đánh vào máy bay, mà bắt nguồn từ máy bay rồi truyền ra không khí xung quanh — một hiện tượng được gọi là “self-initiated lightning” (sét khởi phát từ vật thể).
Hình ảnh một tia sét đánh trúng máy bay giữa trời nghe có vẻ kinh hoàng, nhưng kỹ thuật hàng không hiện đại đã biến điều đó thành một sự kiện an toàn đến mức gần như “bình thường”.
Sét đánh vào máy bay không phải là thảm họa, mà là bài kiểm tra mà mọi chiếc máy bay đều được thiết kế để vượt qua. Vì vậy, nếu lần tới bạn bay qua một cơn giông và thấy ánh sáng lóe ngoài cửa sổ, hãy yên tâm, đó chỉ là thiên nhiên chạm nhẹ vào cỗ máy khổng lồ – rồi để nó tiếp tục hành trình xuyên qua mây giông, an toàn và vững vàng như thường lệ.