Từ một quốc gia nhập khẩu công nghệ, Trung Quốc giờ đây đang trở thành trung tâm ngành công nghiệp xe điện (EV) toàn cầu và dĩ nhiên, không giấu giếm tham vọng dẫn đầu cuộc chơi.
Theo phân tích của Rest of World, Bắc Kinh và các tập đoàn tư nhân đã đầu tư tổng cộng hơn 143 tỷ USD để mở rộng mạng lưới sản xuất, khai thác, và phân phối xe điện ra khắp thế giới. Sau khi từng “cắm rễ” sâu ở châu Âu, làn sóng mới của dòng vốn Trung Quốc đang dịch chuyển mạnh mẽ sang châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh, nơi thị trường còn rộng mở, chi phí thấp và nhu cầu chuyển đổi năng lượng xanh ngày càng tăng.
Những cái tên như BYD, SAIC, Geely hay Great Wall Motor đã không còn xa lạ trên bản đồ ô tô toàn cầu. Họ không chỉ sản xuất xe, mà còn kiểm soát cả chuỗi cung ứng – từ khai thác lithium, cobalt ở châu Phi, sản xuất pin tại Đông Nam Á, đến xây dựng nhà máy lắp ráp xe ở Brazil, Mexico và Indonesia. Cùng với đó là các “ông lớn” trong ngành pin như CATL và CALB, đang đầu tư hàng chục tỷ USD để đặt nhà máy mới ở Thái Lan, Malaysia và Hungary, giúp Trung Quốc củng cố quyền lực trong lĩnh vực được ví như “trái tim của xe điện.”
Theo Reuters, thành công của Trung Quốc bắt nguồn từ sức mạnh thị trường nội địa – nơi chiếm hơn một nửa doanh số xe điện toàn cầu. Quy mô tiêu thụ khổng lồ đã cho phép các nhà sản xuất Trung Quốc đạt được lợi thế chi phí, tối ưu sản xuất hàng loạt và nhanh chóng chuyển hóa lợi thế đó thành lợi thế xuất khẩu. Cùng lúc, chính phủ Trung Quốc duy trì các gói hỗ trợ mạnh tay cho công nghiệp pin và năng lượng sạch, tạo nên nền tảng chính sách dài hạn mà ít quốc gia có thể sánh kịp.
Khi châu Âu bắt đầu dựng hàng rào thuế quan và siết tiêu chuẩn khí thải, các công ty Trung Quốc lập tức xoay hướng. Thay vì chỉ tìm khách hàng tại Đức hay Pháp, họ đẩy mạnh đầu tư sang Đông Nam Á – nơi chi phí nhân công rẻ, nguồn tài nguyên phong phú và các hiệp định thương mại tự do giúp giảm rào cản.
Ở Indonesia, CATL đã rót hàng tỷ USD để xây dựng “cụm pin khổng lồ” tích hợp từ khai thác đến sản xuất; tại Thái Lan, BYD mở nhà máy lắp ráp 150.000 xe mỗi năm, trong khi tại Mexico, Great Wall Motor chuẩn bị khởi công dự án mới nhằm tiếp cận thị trường Bắc Mỹ. Ở châu Phi, các doanh nghiệp Trung Quốc đang âm thầm chiếm lĩnh mỏ lithium tại Zimbabwe và mỏ cobalt – hai nguyên liệu chiến lược của kỷ nguyên năng lượng sạch.
Tham vọng toàn cầu này cũng mang màu sắc địa chính trị rõ rệt. Với việc kiểm soát hơn 70% năng lực sản xuất pin EV toàn cầu và chuỗi cung ứng vật liệu trọng yếu, Trung Quốc đã tạo ra một “hệ sinh thái công nghiệp” khiến phương Tây phải dè chừng. Các quốc gia phát triển, đặc biệt là Mỹ và EU, đang đẩy mạnh chính sách “nội địa hóa” để giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc, nhưng việc tái thiết chuỗi sản xuất pin và xe điện cần nhiều năm và chi phí khổng lồ. Trong khi đó, Trung Quốc đang tiến lên với tốc độ mà phần còn lại của thế giới khó theo kịp – mỗi tháng lại có thêm một nhà máy mới mọc lên ở nước ngoài, cùng hàng chục nghìn xe điện giá rẻ xuất xưởng đến các thị trường mới nổi.
Tuy nhiên, phía sau hào quang thống trị là những rủi ro không nhỏ. Nhiều chuyên gia cảnh báo “cơn sốt đầu tư EV” của Trung Quốc có thể dẫn tới tình trạng dư cung, khi hàng chục hãng xe cùng tranh giành một miếng bánh thị trường đang dần bão hòa. Các quốc gia tiếp nhận đầu tư cũng bắt đầu lo ngại về môi trường, quyền lao động và sự phụ thuộc công nghệ. Ngoài ra, căng thẳng thương mại toàn cầu – từ thuế quan Mỹ đến quy định xuất khẩu lithium của Nam Mỹ – có thể tạo ra cú sốc lớn cho mô hình tăng trưởng dựa vào chuỗi cung ứng mở rộng của Trung Quốc.
Dẫu vậy, nhìn ở góc độ chiến lược, kế hoạch 143 tỷ USD này đã giúp Trung Quốc vượt xa phần lớn đối thủ trong cuộc đua chuyển đổi năng lượng. Nếu thế kỷ XX là thời đại của dầu mỏ, thì thế kỷ XXI đang được định hình bởi pin và xe điện – và Trung Quốc hiện đang nắm chìa khóa của cả hai.
Khi các quốc gia khác vẫn đang bàn cách giảm phát thải carbon, Trung Quốc đã biến “xe điện” thành công cụ ngoại giao kinh tế mới, xuất khẩu không chỉ hàng hóa mà cả ảnh hưởng công nghệ. Trong bức tranh đó, con số 143 tỷ USD không chỉ là tiền, mà là tuyên ngôn: Trung Quốc không muốn chạy theo thế giới – họ muốn dẫn đầu kỷ nguyên năng lượng sạch của nhân loại.
Theo: Rest of World, Reuters