Mở rộng liên minh vốn luôn là một công cụ và chiêu bài chính trị của Liên minh châu Âu (EU) để níu giữ những quốc gia thành viên trong phạm vi ảnh hưởng của EU, để họ không tự co cụm hay ngả hẳn theo đối tác khác ở châu Âu lẫn bên ngoài châu lục.
Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, EU chỉ tạo cho các nước này cảm nhận là có triển vọng được gia nhập chứ không thật sự muốn nhanh chóng thu nạp họ. Sau khi bùng phát xung đột Nga - Ukraine, EU cũng dùng chiêu bài này để hậu thuẫn Ukraine và vì thế mà buộc phải buông bỏ không ít tiêu chí, nguyên tắc vốn được coi là những điều cấm kỵ. Nhưng cả khi như vậy, EU chưa khi nào xác định thời hạn cụ thể cho việc mở cửa liên minh lần tới. Lần gần đây nhất khối này có thành viên mới là năm 2013 khi kết nạp Croatia.
Với báo cáo vừa được Ủy ban châu Âu (EC) công bố về mức độ tiến bộ của các quốc gia ứng viên trong việc đáp ứng những điều kiện và tiêu chí để được tham gia liên minh, EU cho thấy đang có sự điều chỉnh rất cơ bản về cách tiếp cận. Theo đó, EC không chỉ bất ngờ đặc biệt đề cao ưu tiên nhanh chóng mở rộng liên minh mà còn xác định thời hạn cụ thể cho việc mở rộng lần tới - đó là từ nay cho đến năm 2030 và hai ứng viên tiềm năng nhất là Montenegro và Albania. Ngoài đánh giá bi quan về khả năng Thổ Nhĩ Kỳ và Serbia có thể sớm được gia nhập EU, báo cáo đã nhận xét tích cực về tiến bộ của các quốc gia ứng viên khác.
Bà Kaja Kallas (trái), Đại diện Cấp cao của EU về chính sách đối ngoại và an ninh, và bà Marta Kos - Ủy viên EU phụ trách Mở rộng, tổ chức họp báo về việc mở rộng EU tại thủ đô Brussels - Bỉ ngày 4-11.
EU dùng việc mở rộng để khích lệ và níu kéo hơn nữa các quốc gia châu Âu nhưng đồng thời và trước hết để đối phó những thách thức nảy sinh trong thời gian qua và có thể xuất hiện trong tương lai trên không ít phương diện. EU bất ngờ phát hiện giá trị mới của việc mở rộng vì cho rằng thống nhất cả châu Âu - hay còn gọi là nhất thể hóa châu lục hoàn toàn và thật sự - thì châu Âu mới có thể ứng phó thành công những thách thức nội sinh bên trong các quốc gia về ổn định chính trị - xã hội và phát triển. Làm thế còn giúp châu Âu ứng phó các thách thức đối với an ninh và phát triển, vai trò và ảnh hưởng chính trị thế giới của châu Âu. Châu lục rạn nứt nội bộ và phân rẽ thì chỉ có các đối tác bên ngoài được lợi, trước hết và nhiều nhất là Nga, Trung Quốc và Mỹ.
Với định hướng mới này, EU tin rằng thêm đông thành viên thì liên minh sẽ mạnh thêm và sẽ tự bảo đảm được tốt nhất an ninh cho cả châu lục. EU cũng muốn dùng việc mở rộng để gây dựng vai trò trung tâm trong việc quyết định tương lai chung của mình vào thời điểm xung đột ở Ukraine vẫn dai dẳng lẫn cho giai đoạn hậu xung đột. EU hiện nhận thức mở rộng liên minh vừa là bước phát triển mới vừa là sự thích ứng của EU với bối cảnh mới ở châu Âu và trên thế giới.
Thực tiễn rồi đây sẽ cho thấy việc nhanh chóng mở rộng liên minh có thể giúp EU vượt qua khó khăn hiện tại nhưng chắc chắn sẽ gây ra không ít nan giải mới cho khối.