Xe điện Trung Quốc phát triển mạnh
Đường phố Bắc Kinh đã thay đổi chóng mặt chỉ trong vài năm. Tiếng ồn ào, mùi khói xe đã được thay thế bằng sự tĩnh lặng khác thường của một siêu đô thị. Đường phố tấp nập xe cộ, chủ yếu là xe điện, tất cả đều mang biển số màu xanh lá cây đặc trưng.
Đây không chỉ là hiện tượng của riêng Bắc Kinh. Đối với những người đến từ các quốc gia tiêu thụ nhiều xăng dầu tại nhiều thành phố lớn của Trung Quốc, sự yên tĩnh sẽ là ấn tượng đầu tiên của họ, theo Li Shuo, Giám đốc trung tâm khí hậu Trung Quốc tại Viện Chính sách Xã hội Châu Á.
Ông chia sẻ với CNN rằng cảm giác như đang bước vào thế giới tương lai vậy.
11 năm trước, khi đang khảo sát dòng xe hạng sang của một trong những nhà sản xuất ô tô lớn nhất Trung Quốc là SAIC Motor, Chủ tịch Tập Cận Bình đã có bài phát biểu quan trọng, đặt nền tảng cho Trung Quốc thống trị ngành công nghiệp xe điện. "Việc chiếm lĩnh vị trí dẫn đầu, hay xây dựng nền tảng vững vàng trong lĩnh vực này là chìa khóa giúp tăng cường khả năng cạnh tranh trên toàn cầu", Tân Hoa Xã dẫn lời phát biểu của ông Tập vào năm 2014. Chủ tịch Trung Quốc nhấn mạnh rằng, con đường trở thành một quốc gia sản xuất ô tô hùng mạnh nằm ở việc phát triển các loại xe năng lượng mới.
Xét trên mọi phương diện, sự tăng trưởng xe điện của Trung Quốc quả thực phi thường. Hơn một nửa số xe mới bán ra là xe điện, đưa thị trường ô tô lớn nhất thế giới này vào con đường xóa sổ hoàn toàn xe chạy bằng xăng trong những thập kỷ tới. Năm ngoái, doanh số bán xe điện của Trung Quốc đã tăng vọt lên 11 triệu chiếc, tăng gần 40% so với năm 2023, theo dữ liệu từ công ty nghiên cứu Rho Motion của Anh. Shuo nhận định đây là một "sự chuyển đổi không thể đảo ngược".
Cuộc cách mạng xe điện của Trung Quốc giúp củng cố vị thế thống trị của nước này trong công nghệ sạch và khẳng định vị thế dẫn đầu toàn cầu về khí hậu, trong khi chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump lại tăng cường sử dụng nhiên liệu hóa thạch.
Điều này cũng đang làm rung chuyển thị trường dầu mỏ. Các nhà phân tích dự đoán nhu cầu dầu mỏ có thể đang đạt đỉnh ở Trung Quốc — chuyển từ nhu cầu tăng sang giảm — nhưng tác động còn lan rộng hơn nhiều. Là quốc gia nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới, những gì xảy ra ở đây có tác động lan tỏa đến thị trường dầu mỏ toàn cầu.
Lauri Myllyvirta, đồng sáng lập Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, cho biết: "Những tác động này thật đáng kinh ngạc".
Giao thông trên phố Tài chính ở Bắc Kinh vào tháng 11 năm 2024. Getty Images
Vụ cược lớn của Trung Quốc
Nguồn gốc của sự bùng nổ xe điện ở Trung Quốc bắt nguồn từ gần hai thập kỷ trước.
Shuo cho biết các nhà sản xuất ô tô truyền thống ở Mỹ, Nhật Bản và Châu Âu đã "có một khởi đầu thuận lợi" trong lĩnh vực xe chạy bằng xăng đến mức Trung Quốc khó có thể bắt kịp. Xe điện đã mở ra cơ hội thống trị một thị trường mới.
Ngoài ra còn có một lợi ích quan trọng khác: An ninh năng lượng.
Không giống như Mỹ, một quốc gia giàu nhiên liệu hóa thạch, Trung Quốc được xây dựng dựa trên dầu nhập khẩu. Sự phụ thuộc vào các quốc gia khác tiềm ẩn một "trách nhiệm địa chính trị", theo Ilaria Mazzocco, chuyên gia về chính sách khí hậu Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế. Ưu điểm của xe điện là chúng có thể được cung cấp năng lượng từ nguồn điện dồi dào do Trung Quốc sản xuất.
Mazzocco nói với CNN rằng chính phủ Trung Quốc đã bắt đầu đưa ra các chính sách thân thiện với EV một cách nghiêm túc vào khoảng năm 2009, cung cấp cho các nhà sản xuất khoản tín dụng giá rẻ và tài trợ cho nghiên cứu.
Bà nói đó là "một canh bạc khá lớn", và con đường đi không hề bằng phẳng. Vài năm sau, "nó được coi là một thất bại".
Nhưng cuối cùng, bà cho biết, khoản cược này đã được đền đáp nhờ sự hỗ trợ liên tục từ chính quyền thành phố và trung ương Trung Quốc, những tiến bộ trong công nghệ pin và một loạt các công ty có tính cạnh tranh cao, bao gồm cả đối thủ chính của Tesla là BYD có trụ sở tại Trung Quốc.
Trung Quốc hiện tự hào có cơ sở hạ tầng sạc mạnh mẽ cùng chuyên môn, công nghệ và vật liệu sản xuất xe điện nội địa. Myllyvirta cho biết họ đang sản xuất một lượng lớn xe điện giá rẻ mà mọi người thực sự muốn mua.
Ông nói thêm rằng bức tranh ở Mỹ rất khác, nơi mà cơ hội kinh tế cho xe điện không được trợ cấp sẽ yếu hơn vì xăng "cực kỳ rẻ" và người Mỹ thích "những chiếc xe cực kỳ lớn".
Với việc Tổng thống Donald Trump nhậm chức, đất nước này đang chuẩn bị rút khỏi các chính sách khuyến khích xe điện và tăng thuế đối với xe điện và vật liệu pin của Trung Quốc.
Myllyvirta cho biết, kết quả có thể là thị trường Mỹ sẽ tách biệt hơn so với phần còn lại của thế giới, "và điều đó khiến các nhà sản xuất ô tô Mỹ ngày càng khó cạnh tranh ở nước ngoài".
Xe điện trên đường phố Thượng Hải.
Định hình lại thị trường toàn cầu
Tiến trình điện khí hóa giao thông của Trung Quốc - bao gồm mạng lưới đường sắt cao tốc rộng lớn - đang kìm hãm mức tiêu thụ dầu mỏ vốn đã tăng vọt trước đó của nước này.
Ciarán Healy, nhà phân tích thị trường dầu mỏ tại Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), cho biết nhu cầu xăng dầu đã giảm khoảng 1% vào năm 2024 và dự kiến sẽ giảm nhanh hơn trong năm nay, ngay cả khi thu nhập của người dân tăng lên và tỷ lệ sở hữu ô tô tăng lên. "Đối với một quốc gia có nền kinh tế như Trung Quốc, đây là một con số phi thường", ông nói với CNN.
Tổng nhu cầu dầu mỏ cũng có thể sắp đạt đỉnh. Nhập khẩu dầu thô của Trung Quốc đã giảm gần 2% trong năm 2024, đánh dấu mức giảm hàng năm đầu tiên trong hai thập kỷ, ngoại trừ thời điểm đại dịch Covid. Mỹ là một trong những nhà cung cấp dầu mỏ của Trung Quốc; Trung Quốc là nước nhập khẩu dầu thô lớn thứ hai của Hoa Kỳ vào năm 2023, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ .
Bức tranh có phần phức tạp hơn vì trong khi xe điện đang làm giảm nhu cầu về dầu thì một lĩnh vực khác lại đang kéo nhu cầu đó lên.
Ngành công nghiệp hóa dầu đang phát triển mạnh mẽ của Trung Quốc, sản xuất nhựa và các sản phẩm công nghiệp khác, phụ thuộc vào dầu mỏ. Tuy nhiên, "tốc độ giảm của ngành vận tải vẫn chưa thể vượt qua", Kate Larsen, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu năng lượng và khí hậu quốc tế tại Rhodium Group, một công ty nghiên cứu kinh tế độc lập, cho biết.
IEA dự đoán nhu cầu dầu mỏ của Trung Quốc sẽ giảm vào những năm 2030. Healy cho biết: "Điều này đang làm mất đi một trong những phần quan trọng nhất trong tăng trưởng nhu cầu dầu mỏ toàn cầu".
Trung Quốc là động lực lớn nhất thúc đẩy nhu cầu dầu mỏ toàn cầu trong giai đoạn 2013-2023. Mức tăng trung bình hàng năm về nhu cầu dầu mỏ của nước này trong thập kỷ đó là khoảng 600.000 thùng/ngày; theo ước tính của IEA, đến năm 2024, con số này là dưới 200.000 thùng/ngày.
IEA dự đoán nhu cầu dầu mỏ toàn cầu sẽ ổn định vào cuối thập kỷ này và bắt đầu giảm vào những năm 2030, trong đó xe điện đóng vai trò lớn trong xu hướng giảm này.
Erica Downs, học giả nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Chính sách Năng lượng Toàn cầu thuộc Đại học Columbia SIPA, cho biết: "Trong khi các quốc gia như Ấn Độ đang tăng mức tiêu thụ dầu, thì "có vẻ như không có quốc gia nào có thể thay thế được Trung Quốc".
Trung Quốc cũng đang định hình lại bối cảnh toàn cầu thông qua xuất khẩu xe điện - một tỷ lệ ngày càng tăng nhanh chóng trong số đó đang hướng đến các quốc gia ở Nam Bán cầu, bao gồm Thái Lan và Brazil. Dòng xe điện giá rẻ từ Trung Quốc "có tiềm năng thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang điện năng nhanh hơn nhiều ở các quốc gia khác", Myllyvirta nhận định.
Một số thành phố Trung Quốc cấp biển số xe xanh cho chủ xe điện, mang lại một số đặc quyền lái xe nhất định. ImagineChina
Một sự thay đổi địa chấn
Cuộc cách mạng xe điện của Trung Quốc đang đưa nước này trở thành một cường quốc năng lượng sạch. Tuy nhiên, trong khi Trung Quốc đang phát triển điện gió và điện mặt trời với tốc độ chóng mặt, nguồn điện sạc xe điện vẫn chủ yếu là than đá.
Ngay cả với lưới điện sử dụng nhiều nhiên liệu hóa thạch như hiện nay, một chiếc xe điện vẫn tạo ra ít khí thải gây hiệu ứng nhà kính hơn so với một chiếc xe chạy bằng xăng trong suốt vòng đời của nó, Myllyvirta nói. Tuy nhiên, xét đến cường độ carbon của quy trình sản xuất, "bạn sẽ chỉ bắt đầu thấy doanh số bán xe điện giảm lượng khí thải trong vài năm tới thôi", ông nói.
Khi Trung Quốc đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo, tác động của xe điện lên khí hậu sẽ tiếp tục giảm. Rhodium dự báo cường độ ô nhiễm carbon của lưới điện Trung Quốc sẽ giảm 60% từ nay đến năm 2040. "Đó là những con số rất, rất lớn", Larsen của Rhodium nhận định.
Bà cho biết xe điện có thể chiếm 100% số xe mới bán ra tại Trung Quốc vào năm 2040. "Điều đó thực sự tạo tiền đề cho sự suy giảm nhanh chóng lượng khí thải từ giao thông vận tải."
Vẫn còn nhiều điều chưa biết về diễn biến thực sự của nhu cầu dầu mỏ trong vài năm tới, cả trong nước và trên toàn cầu. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng sự bùng nổ nhanh chóng của xe điện tại Trung Quốc đại diện cho một sự thay đổi mạnh mẽ, có thể làm gián đoạn vai trò của nước này như một động lực thúc đẩy nhu cầu dầu mỏ toàn cầu và có thể giúp định hình lại vai trò của Trung Quốc trên trường quốc tế.
(Theo CNN)
