Loài vẹt đuôi dài Spix màu xanh lam hiếm gặp, được tuyên bố tuyệt chủng trong tự nhiên vào năm 2019 trước khi một chương trình nhân giống nuôi nhốt bắt đầu tái du nhập chúng vào Brazil, đã trở thành trung tâm của một cuộc tranh chấp quốc tế. Trong hơn hai năm, các quan chức ở ba châu lục đã đặt câu hỏi tại sao 26 con vẹt đuôi dài Spix quý hiếm lại được tìm thấy tại một vườn thú tư nhân ở Ấn Độ.
Loài vẹt xanh trong vườn thú của tỷ phú
Cơ sở này, Vantara, được điều hành bởi chi nhánh từ thiện của một tập đoàn do gia đình giàu nhất châu Á, nhà Ambani kiểm soát. Trong khi các nhà điều tra Ấn Độ gần đây đã tuyên bố khu bảo tồn này không có hành vi sai trái nào, thì các nhà chức trách châu Âu vẫn cảnh giác, theo dõi chặt chẽ bất kỳ hoạt động xuất khẩu nào trong tương lai tới Vantara. Trong khi đó, Brazil, Đức và Ấn Độ đang tích cực theo đuổi một giải pháp tiềm năng thông qua một cơ quan do Liên Hợp Quốc quản lý, chịu trách nhiệm giám sát buôn bán động vật hoang dã.
Trung tâm cứu hộ và phục hồi động vật Vantara rộng 3.500 mẫu Anh (khoảng 1416 ha) tại bang Gujarat cho biết nơi đây là nhà của khoảng 2.000 loài. Địa điểm này đã xuất hiện trong lễ kỷ niệm tiền hôn nhân năm 2024 của người lãnh đạo trung tâm Anant Ambani, con trai út của tỷ phú Mukesh Ambani, với những khách mời bao gồm Ivanka Trump và Mark Zuckerberg. Vườn thú, nằm liền kề một nhà máy lọc dầu do Reliance Industries của nhà Ambani điều hành, đã được khánh thành vào tháng 3 bởi Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi.
Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Anant Ambani, con trai của tỷ phú Ấn Độ Mukesh Ambani chụp ảnh sau khi khánh thành Trung tâm cứu hộ và phục hồi động vật Vantara vào ngày 4 tháng 3 năm 2025
Hàng ngàn loài động vật được nhập khẩu
Phân tích 2.500 hồ sơ hải quan thương mại cho thấy kể từ năm 2022, trung tâm động vật hoang dã này đã nhập khẩu một loạt các loài ngoại lai từ các quốc gia bao gồm Nam Phi, Venezuela, Cộng hòa Dân chủ Congo và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Số lượng động vật nhập khẩu giống như một Con tàu Noah thời hiện đại: 2.896 con rắn, 1.431 con rùa, 219 con hổ, 149 con báo săn, 105 con hươu cao cổ, 62 con tinh tinh, 20 con tê giác và rất nhiều loài bò sát, bao gồm thằn lằn đuôi gai và tắc kè hoa.
Các lô hàng được ghi nhận với giá trị khai báo là 9 triệu USD, mà người phát ngôn của Vantara cho biết phản ánh phí vận chuyển và bảo hiểm, chứ không phải là khoản thanh toán cho động vật hoang dã. Người phát ngôn này nói: "Chúng không phải là giao dịch thương mại động vật. Chưa bao giờ có bất kỳ khoản tiền thương mại nào được trả cho bất kỳ động vật nào được chuyển đến Vantara."
Vào tháng 8, Tòa án Tối cao Ấn Độ đã ra lệnh cho các nhà điều tra kiểm tra xem việc Vantara mua lại và đối xử với động vật có tuân thủ luật pháp Ấn Độ và Công ước về Buôn bán Quốc tế các loài Động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES) hay không. Tòa án tuần này cho biết các nhà điều tra không phát hiện thấy hành vi bất hợp pháp nào.
Tranh cãi về loài vẹt Spix
Vấn đề gây tranh cãi lớn nhất xoay quanh những con vẹt đuôi dài Spix mà công viên này đã lấy từ Hiệp hội Bảo tồn Vẹt Bị Đe dọa (ACTP) vào năm 2023, một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Đức đã hợp tác với chính quyền Brazil để nhân giống loài chim này, theo hồ sơ hải quan, các quan chức Brazil và tài liệu CITES. Hành trình của những con vẹt được ghi chi tiết trong một tờ khai hải quan. Nó cho thấy những con chim đã được vận chuyển bằng máy bay đến Ahmedabad từ Berlin vào ngày 4 tháng 2 năm 2023, với chi phí, bảo hiểm và vận chuyển hàng hóa lên tới 969 USD (hơn 25 triệu đồng) mỗi con vẹt, tổng cộng là 25.194 USD (664 triệu đồng). Thuế hải quan và thuế địa phương là 19.000 USD đã được miễn theo thông lệ của Ấn Độ. Brazil cho biết họ không đồng ý cho những con vẹt này đến Ấn Độ và đã nêu lên những lo ngại của mình tại các cuộc họp CITES.
Vẹt đuôi dài Spix đã được tuyên bố tuyệt chủng ngoài tự nhiên vào năm 2019 (Ảnh: Reuters )
Viện Bảo tồn Đa dạng Sinh học Chico Mendes, một cơ quan chính phủ Brazil, nói với Reuters qua email vào ngày 8 tháng 9: "Vườn thú Vantara vẫn chưa tham gia Chương trình Quản lý Dân số Vẹt đuôi dài Spix, một điều kiện cơ bản để tổ chức này chính thức tham gia vào nỗ lực bảo tồn loài. Hiện tại, không có tổ chức nào của Ấn Độ tham gia chương trình, vì vậy không có lý do gì để gửi vẹt đuôi dài Spix đến Ấn Độ."
Brazil đã chấm dứt thỏa thuận với ACTP vào năm ngoái, nói rằng nhóm này đã gửi vẹt đuôi dài Spix đến các quốc gia khác trong "các giao dịch thương mại" mà không có sự đồng ý của Brazil. Tổ chức phi lợi nhuận này trước đó đã phủ nhận việc chuyển giao vẹt là mang tính chất thương mại; họ không trả lời yêu cầu bình luận. Người phát ngôn của Vantara nói với Reuters rằng việc chuyển giao vẹt là "hoàn toàn hợp pháp, phi thương mại và được thực hiện như một thỏa thuận nhân giống bảo tồn với ACTP."
Anant Ambani
Cơ quan Vườn thú Trung ương của Ấn Độ không trả lời các câu hỏi. Bộ môi trường liên bang Đức cho biết họ đã thông qua việc chuyển giao vẹt đuôi dài Spix đến Vantara năm 2023 với "niềm tin tốt", nhưng không tham khảo ý kiến của Brazil vào thời điểm đó. Năm ngoái, sau khi tham khảo ý kiến với chính quyền Brazil, Đức đã bác bỏ đơn xin chuyển giao thêm vẹt đuôi dài Spix đến Vantara với lý do vườn thú "không phải là thành viên" của chương trình quản lý dân số loài, một phát ngôn viên của Bộ cho biết. Người phát ngôn này nói thêm: "Quyết định này hiện đang được xem xét theo thủ tục pháp lý", từ chối giải thích thêm.
Bắp rang bơ cho voi
Trong năm tính đến tháng 3 năm 2024, chỉ 20% trong số 6.355 động vật đến Vantara đến từ Ấn Độ, báo cáo thường niên của trung tâm cho thấy. Nhìn chung, trung tâm này đã nhập khẩu các loài từ 40 quốc gia. Vantara đã phát triển từ vùng đất cằn cỗi vào năm 2020 thành một khu vực có bãi cỏ được cắt tỉa cẩn thận và cây xanh giống như rừng rậm, hình ảnh vệ tinh do Maxar Technologies cung cấp cho thấy. Trong các chuyến tham quan truyền thông, Anant Ambani đã giới thiệu các nhà bếp được dự trữ các sản phẩm cao cấp dùng để chế biến nước ép tươi, đồ ngọt và thậm chí cả bỏng ngô để làm đồ ăn cho voi.
Chính phủ Ấn Độ đã bảo vệ Vantara tại các cuộc họp CITES ở Geneva vào tháng 2, nói rằng cơ sở này là một "trung tâm được công nhận về nhân giống bảo tồn", theo một bản tóm tắt do CITES công bố.
Vẹt đuôi dài Spix tại một sở thú ở Brazil (Ảnh: Reuters)
Các tài liệu của CITES được công bố trước cuộc họp tiếp theo vào tháng 11 cho thấy tiến triển trong việc giải quyết cuộc điều tra. Ban Thư ký CITES nói với Reuters rằng đã có các cuộc tham vấn với sự tham gia của Brazil, Ấn Độ và Đức, và các quan chức Brazil sẽ cung cấp thông tin cập nhật.
Tuy nhiên, các quan chức châu Âu gần đây đã chỉ ra rằng họ đang theo dõi sát sao bất kỳ đơn xin vận chuyển động vật hoang dã đến Vantara nào. Trong một phản hồi vào ngày 1 tháng 8 đối với những lo ngại của một nhà lập pháp về buôn bán động vật hoang dã, Ủy viên Môi trường Châu Âu Jessika Roswall cho biết các quốc gia EU "sẽ đặc biệt chú ý đến bất kỳ yêu cầu xuất khẩu nào hướng tới Ấn Độ và cơ sở được đề cập" và đánh giá chúng với "sự xem xét kỹ lưỡng hơn". Hành động của bà Roswall trước đây chưa được báo cáo.
Các thẩm phán ở New Delhi tuần này đã công bố bản tóm tắt báo cáo của các nhà điều tra Ấn Độ. Trong số những phát hiện: Giấy phép xuất nhập khẩu cho vẹt đuôi dài Spix là hợp lệ, và Vantara hiện đang đàm phán trực tiếp với Brazil về việc "tái hoang dã". Báo cáo cho biết: "Các cuộc thảo luận của họ đang ở giai đoạn sơ bộ."