Hơn một thập kỷ sau khi được khởi động với nhiều kỳ vọng, dự án đường sắt cao tốc California (California High-Speed Rail – HSR) đã trở thành biểu tượng của sự chậm trễ, chi phí đội vốn và tranh cãi chính trị bất tận. Từ chỗ được kỳ vọng sẽ nối liền San Francisco với Los Angeles chỉ trong chưa đến ba giờ, dự án nay bị gắn mác “con tàu đi đến hư vô” khi tiêu tốn hàng chục tỷ USD nhưng chưa thể đưa vào vận hành.
Thế nhưng, trong bối cảnh nguồn vốn liên bang bị cắt giảm, ngân sách tiểu bang ngày càng eo hẹp, một ý tưởng mới xuất hiện – bất ngờ nhưng đầy tiềm năng: tận dụng bất động sản và năng lượng sạch của dự án để phát triển trung tâm dữ liệu AI.
Đề xuất này đến từ chính Ian Choudri, CEO mới của Cơ quan Đường sắt cao tốc California (CHSRA). Trả lời Forbes, ông cho biết đã nhận được liên hệ từ nhiều nhà đầu tư công nghệ ở Silicon Valley, những người đặt câu hỏi liệu họ có thể xây dựng trung tâm dữ liệu ngay tại Fresno – trái tim của Central Valley – và kết nối trực tiếp với mạng lưới điện tái tạo khổng lồ của dự án. “Chúng tôi được hỏi: Liệu đất và nguồn năng lượng mặt trời của HSR có thể phục vụ cho trung tâm dữ liệu AI không?”, Choudri nói.
Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo bùng nổ, nhu cầu hạ tầng tính toán tăng vọt. Các tập đoàn công nghệ từ Microsoft, Google đến Amazon đều chạy đua xây dựng trung tâm dữ liệu quy mô lớn. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất lại là điện – đặc biệt là điện sạch. Một trung tâm dữ liệu có thể tiêu thụ hàng trăm megawatt, tương đương với cả một thành phố nhỏ. California, với lưới điện tái tạo hàng đầu nước Mỹ, cùng quỹ đất trải dài dọc tuyến đường sắt cao tốc, bỗng trở thành điểm đến lý tưởng.
Chính vì vậy, việc kết hợp HSR và trung tâm dữ liệu AI không chỉ là giải pháp tình thế, mà còn mở ra một chiến lược tài chính hoàn toàn mới. Theo dự toán, dự án có thể thu về 30–40% doanh thu từ các nguồn ngoài vận tải hành khách – trong đó trung tâm dữ liệu đóng vai trò then chốt. Đây được xem là “bệ đỡ” để giải quyết tình trạng thiếu vốn trầm trọng vốn đã kéo dài nhiều năm.
Một dự án bị bào mòn bởi chi phí và thời gian
Khi California phê duyệt trái phiếu 9 tỷ USD cho HSR năm 2008, tổng chi phí dự kiến cho tuyến San Francisco – Los Angeles là khoảng 33 tỷ USD. Nhưng sau hơn 15 năm, con số này đã phình to lên 106 tỷ USD, thậm chí nhiều chuyên gia dự báo có thể vượt xa hơn nữa. Đoạn đường Fresno – Bakersfield dài 191 km, được coi là “đoạn xương sống” đầu tiên, cũng chỉ mới đang xây dựng và dự kiến đến 2033 mới có thể vận hành thử.
Trong khi đó, các nguồn vốn liên bang không còn dồi dào như giai đoạn đầu. Việc chính quyền Washington quyết định rút lại khoản 4 tỷ USD hỗ trợ đã khiến dự án rơi vào thế khó. Ngân sách tiểu bang dù tiếp tục bơm vốn, nhưng lạm phát chi phí xây dựng – từ thép, bê tông đến nhân công – đã tăng hơn 40% kể từ đại dịch, khiến khoản tiền đó trở nên ngày càng nhỏ bé.
Chính trong bối cảnh ấy, ban lãnh đạo mới buộc phải tìm giải pháp phi truyền thống. Nếu như trước đây, HSR được xem như một dự án hạ tầng thuần túy, thì nay nó được tái định vị như một “tài sản đa công năng”: vừa vận tải, vừa năng lượng sạch, vừa công nghệ dữ liệu.
Lý do khiến ý tưởng trung tâm dữ liệu trở nên hấp dẫn đến vậy nằm ở sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo. Chỉ riêng năm 2024, lượng vốn đầu tư toàn cầu cho hạ tầng AI đã vượt 50 tỷ USD, chủ yếu tập trung vào xây dựng trung tâm dữ liệu. McKinsey ước tính, đến năm 2030, nhu cầu điện cho trung tâm dữ liệu tại Mỹ có thể tăng gấp đôi, chiếm tới 10% tổng tiêu thụ điện quốc gia.
Trong khi đó, California lại đang sở hữu lợi thế lớn: mạng lưới điện gió, mặt trời và cap-and-trade – cơ chế giao dịch khí thải carbon mang lại hơn 1 tỷ USD mỗi năm cho ngân sách. Kết hợp với quỹ đất dọc hành lang đường sắt vốn ít được khai thác, HSR bỗng trở thành “miếng bánh” hấp dẫn cho các gã khổng lồ công nghệ.
Một trung tâm dữ liệu đặt tại Fresno có thể kết nối trực tiếp vào hạ tầng điện sạch, giảm đáng kể chi phí truyền tải và đáp ứng tiêu chuẩn ESG khắt khe. Đổi lại, HSR có thêm nguồn vốn hàng tỷ USD để bù đắp cho chi phí xây dựng đường ray, nhà ga và hạ tầng phụ trợ. Đây là mối quan hệ đôi bên cùng có lợi – một dạng liên minh hạ tầng hiếm thấy giữa ngành vận tải và ngành công nghệ.
Kỳ vọng tái sinh Central Valley
Không chỉ dừng ở việc giải cứu dự án, chiến lược này còn mang theo tham vọng phát triển kinh tế vùng. Fresno – lâu nay bị xem là “sân sau nghèo nàn” của California – có cơ hội biến thành trung tâm công nghệ dữ liệu mới. Khi trung tâm dữ liệu mọc lên, hệ sinh thái đi kèm – từ dịch vụ viễn thông, nhà cung cấp năng lượng đến các công ty vệ tinh – sẽ theo đó mà hình thành.
Thị trưởng Fresno, Jerry Dyer, nhận định: “Đường sắt cao tốc có thể thay đổi toàn bộ nền kinh tế địa phương. Người dân có thể sống tại Fresno nhưng đi làm mỗi ngày ở Thung lũng Silicon Valley. Giờ đây, nếu thêm trung tâm dữ liệu AI, chúng tôi còn có thể tạo việc làm chất lượng cao ngay tại địa phương”.
Theo ước tính, một trung tâm dữ liệu quy mô lớn có thể tạo ra hàng nghìn việc làm trong giai đoạn xây dựng và hàng trăm việc làm kỹ thuật cao sau khi đi vào vận hành. Đây chính là điều mà Central Valley đang thiếu: cơ hội cho lao động trẻ, trình độ cao, thay vì chỉ phụ thuộc vào nông nghiệp truyền thống.
Tuy nhiên, viễn cảnh tươi sáng không có nghĩa là con đường trải đầy hoa hồng. Việc xây dựng trung tâm dữ liệu quy mô lớn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ về pháp lý, hạ tầng viễn thông và an ninh mạng. California vốn nổi tiếng với các quy định nghiêm ngặt về môi trường, nên quá trình phê duyệt có thể kéo dài nhiều năm.
Ngoài ra, nguồn vốn tư nhân cũng không phải lúc nào sẵn sàng. Lợi nhuận từ trung tâm dữ liệu phụ thuộc nhiều vào hợp đồng thuê dài hạn với các tập đoàn công nghệ lớn. Nếu thị trường AI hạ nhiệt, dòng vốn có thể chậm lại.
Dẫu vậy, giới quan sát vẫn coi ý tưởng này là một “bước ngoặt tư duy”. Bởi thay vì chỉ trông chờ vào ngân sách, CHSRA đã biết cách tận dụng chính những tài sản sẵn có để tái cấu trúc nguồn thu. Điều này mở ra hướng đi mới cho các dự án hạ tầng lớn vốn thường xuyên rơi vào vòng luẩn quẩn thiếu vốn, chậm tiến độ.
Từ nay đến năm 2033, đoạn Fresno – Bakersfield được kỳ vọng hoàn tất và đi vào vận hành. Nếu thành công, nó sẽ trở thành minh chứng quan trọng để thuyết phục công chúng và nhà đầu tư rằng HSR không phải là dự án “chết yểu”. Và nếu những trung tâm dữ liệu AI đầu tiên mọc lên tại Central Valley, đó sẽ là bước khởi đầu cho một mô hình hợp tác chưa từng có: đường sắt nuôi dữ liệu, dữ liệu nuôi đường sắt.
Elon Musk từng chỉ trích HSR là “sai lầm thế kỷ” và đưa ra ý tưởng Hyperloop thay thế. Nhưng sau nhiều năm, Hyperloop cũng vẫn chỉ dừng ở mức thử nghiệm. Trái lại, HSR – dù ì ạch – vẫn đang từng bước tiến lên, và giờ đây có thêm một cú hích từ cơn sốt AI.
Theo: Forbes