Nếu chỉ đọc Tây Du Ký như một câu chuyện thần thoại, ta sẽ thấy Tôn Ngộ Không là "con của trời đất", sinh ra từ một hòn đá thấm linh khí núi sông. Nhưng trong cách lý giải đầy nhân văn của Kha Vân Lộ (cây bút được yêu thích ở Trung Quốc), Tôn Ngộ Không không chỉ là con khỉ có phép thần thông, mà là biểu tượng cho con người trong hành trình trưởng thành, còn Phật Tổ và Quan Âm Bồ Tát lại chính là hai hình ảnh cha mẹ dạy con: một người nghiêm khắc, một người bao dung.
Tôn Ngộ Không
1. Từ hòn đá sinh ra con người
Theo tác giả, hòn đá sinh ra Tôn Ngộ Không là ẩn dụ cho nguồn gốc sự sống của loài người. Khi khí trời đất hòa hợp, hòn đá nứt ra, một sinh linh trần truồng nhảy ra – đó chính là hình ảnh của con người thời nguyên thủy: chưa có ngôn ngữ, chưa hiểu quy tắc, chưa biết điều gì là "đúng - sai".
Khi khỉ tiên học nói, học mặc áo quần, học phép thuật và dần giống người, ấy là quá trình loài người tiến hóa, cũng như hành trình một đứa trẻ từ lúc mới sinh học cách sống trong xã hội.
Thời kỳ Tôn Ngộ Không tung hoành Hoa Quả Sơn, vui chơi, quấy phá Long Cung, Đại náo Thiên Cung… tượng trưng cho tuổi thơ hoang dã, tự do tuyệt đối, chưa bị quy phạm nào ràng buộc. Đó là giai đoạn bản năng trỗi dậy, dám làm mọi điều, giống như đứa trẻ ngây thơ nhưng đầy tò mò.
Thế giới của Tôn Ngộ Không là thế giới của con trẻ, đầy tiếng cười, trò nghịch ngợm và cả những sai phạm vô tư.
Phật Tổ xuất hiện: "người cha" đặt giới hạn
Nhưng tuổi thơ ấy không thể kéo dài mãi. Khi Tôn Ngộ Không phá nát trật tự Thiên Cung, Phật Tổ Như Lai xuất hiện. Tác giả Kha Vân Lộ cho rằng: Như Lai chính là biểu tượng của người cha tối cao, đại diện cho lý trí, đạo đức và sức mạnh của trật tự.
Cảnh Tôn Ngộ Không thách thức Như Lai rằng mình có thể "nhảy ra khỏi lòng bàn tay" là hình ảnh kinh điển của đứa con muốn thoát khỏi quyền uy của cha vừa ngạo nghễ, vừa non nớt. Khi Phật chìa bàn tay ra, đó không chỉ là phép thần thông mà là bàn tay của người cha đang thử thách đứa con mình: "Con tưởng đã lớn, hãy thử xem con có thật sự vượt được khỏi tầm tay cha chưa".
Tôn Ngộ Không nhảy một cái xa 108.000 dặm, tưởng đã thoát, thậm chí còn tè lên cột thông thiên để "chứng minh chiến thắng" một cách trêu ngươi ngây ngô của tuổi nhỏ. Nhưng rồi phát hiện ra mọi sự đều nằm trong lòng bàn tay Phật.
Khoảnh khắc đó là bài học đầu tiên của con người về giới hạn: dù mạnh mẽ, thông minh đến đâu, ta vẫn phải học cách nhìn nhận quy luật, tôn trọng trật tự.
Phật Tổ không nổi giận, cũng không hủy diệt Tôn Ngộ Không. Ngài chỉ đưa bàn tay trấn áp con dưới Ngũ Hành Sơn vừa để ngăn phá phách, vừa để con có thời gian suy ngẫm.
Hành động ấy là biểu tượng điển hình của người cha nghiêm khắc nhưng nhân từ. Khi con vượt quá giới hạn, cha phải dùng "sức mạnh" để ngăn lại không phải để hạ gục, mà để giữ con an toàn trong khuôn khổ.
Đó cũng là bản chất của kỷ luật trong giáo dục: không phải hình phạt, mà là tình thương mang hình hài nghiêm nghị.
Dưới Ngũ Hành Sơn, Tôn Ngộ Không bị giam năm trăm năm như một đứa con phải chịu "thời gian tĩnh phạt" để học cách đối diện với chính mình.
3. Quan Âm xuất hiện: người mẹ dịu dàng dẫn lối
Nếu Phật Tổ là cha, thì Quan Âm Bồ Tát chính là mẹ. Sau khi Tôn Ngộ Không bị giam, Quan Âm hiện ra không phải để phá bỏ án phạt, mà để thương xót và dẫn dắt con trên con đường mới: con đường thỉnh kinh. Bà hiểu rằng hình phạt của cha là cần thiết, nhưng tình thương của mẹ là thứ giúp con vượt qua nỗi sợ hãi và mặc cảm.
Từ giây phút ấy, Quan Âm trở thành cầu nối giữa kỷ luật và yêu thương, giữa trật tự và lòng nhân.
Trong mắt người đọc, Quan Âm luôn hiện lên như một người mẹ hiền: hiểu con, không bênh vực mù quáng, nhưng cũng không để con lạc lối trong cô đơn.
Bà khuyên Tôn Ngộ Không đi theo Đường Tăng, chấp nhận thử thách, biến năng lượng nổi loạn thành sức mạnh cứu người. Đó chính là nguyên tắc giáo dục bậc cao nhất: không ép con khuất phục, mà khiến con tự giác bước lên con đường đúng đắn.
Trên hành trình thỉnh kinh, khi Tôn Ngộ Không bị Đường Tăng niệm chú "kim cô", đó là sự nhắc nhở của đạo đức – của lời dạy cha mẹ vẫn còn vang trong tâm trí con. Cái đau của vòng kim cô không chỉ là đau thể xác, mà là nỗi đau khi bản năng va chạm với lý trí, khi con người phải học cách sống có giới hạn.
Nhưng cũng nhờ vậy, Ngộ Không trưởng thành từng chút một biết kìm nén, biết hy sinh, biết vì người khác.
Quan Âm xuất hiện nhiều lần trên đường thỉnh kinh – mỗi lần đều mang hơi ấm của mẹ: cứu con khỏi nguy nan, chỉ đường, hóa giải xung đột. Còn Phật Tổ, người cha im lặng, chỉ xuất hiện vào những thời khắc quyết định như khi Tôn Ngộ Không gặp "hai Hầu Vương thật giả" không phân biệt được bản thân. Khi ấy, chỉ có người cha mới có đủ thẩm quyền và sáng suốt để "định lại con là ai".
Hai vai trò – một nghiêm, một dịu – cùng tạo nên sự giáo dưỡng cân bằng.
Từ "Tây Du Ký" đến bài học dạy con hôm nay
Nhìn lại, ta thấy "cha mẹ thực sự" của Tôn Ngộ Không chính là Phật Tổ và Quan Âm, người đặt ra giới hạn và người mở lối yêu thương. Đó cũng là mô hình lý tưởng trong mọi gia đình: người cha dạy con tôn trọng quy luật, người mẹ dạy con biết yêu thương.
Ngày nay, nhiều cha mẹ sa vào hai cực: hoặc quá nghiêm khiến con sợ hãi, hoặc quá chiều khiến con vô kỷ luật. Cả hai đều khiến "con khỉ nhỏ" trong mỗi đứa trẻ hoặc nổi loạn, hoặc yếu đuối.
Cách nuôi dạy cân bằng chính là kỷ luật có tình thương, và tình thương có nguyên tắc.
Khi con phạm lỗi, hãy như Phật Tổ: không quát mắng, nhưng vẫn để con chịu trách nhiệm.
Khi con sợ hãi, hãy như Quan Âm: dang tay che chở, giúp con hiểu rằng lỗi lầm là một phần của trưởng thành.
Khi con hoang mang, hãy kết hợp cả hai: một bàn tay giữ con lại, một bàn tay dắt con đi.
Cuối cùng, khi Tôn Ngộ Không hoàn thành 81 kiếp nạn, đắc đạo thành Phật, đó không chỉ là chiến thắng của cá nhân mà là sự thừa nhận của "người cha" đối với con trai mình, một sự thừa nhận mà mọi đứa con đều khao khát.
Mỗi đứa trẻ, dù bướng bỉnh đến đâu, cũng chỉ mong có ngày được nghe cha mẹ nói: "Con đã lớn, cha mẹ tự hào về con".
"Tây Du Ký" vì thế không chỉ là câu chuyện đi thỉnh kinh, mà là hành trình giáo dục vĩ đại nhất: hành trình một đứa trẻ được cha mẹ dạy dỗ, yêu thương và cuối cùng tìm thấy chính mình.
Và nếu hiểu được điều đó, có lẽ mỗi bậc cha mẹ hôm nay đều sẽ biết cách dạy con như Phật Tổ và Quan Âm không chỉ để con ngoan, mà để con lớn lên tự do trong khuôn khổ, mạnh mẽ mà vẫn biết yêu thương.