Thời gian gần đây, những dòng tin tức về việc nhiều thiếu niên hoặc bỏ nhà ra đi, hoặc mất tích bí ẩn khiến dư luận xôn xao.
Ngày 22/7, một nữ sinh 13 tuổi ở Hải Phòng bất ngờ mất tích sau khi đi chơi với bạn. Dù gia đình đã tổ chức tìm kiếm ở nhiều nơi nhưng vẫn không thấy. Thông tin mới nhất gia đình nắm được là cháu bé đang đi với bạn ở Hà Nội.
Ngày 23/7, MXH rần rần thông tin một bé gái 13 tuổi ở Hà Nội mất tích bí ẩn. Qua quá trình điều tra bé gái được xác định đã đi TPHCM do được một người bạn qua mạng rủ đi Campuchia chơi. Theo hướng dẫn từ người bạn này, bé gái đổi nhiều phương tiện, sau đó được nhìn thấy qua camera giám sát ở Long An (cũ). sau đó quay lại TPHCM. Sau 3 ngày, nhờ sự giúp đỡ của đông đảo mọi người, gia đình đã tìm thấy em ở TP.HCM.
Ngày 25/7, tiếp tục có một nam sinh 13 tuổi ở Hà Nội được gia đình báo mất tích sau khi đạp xe rời khỏi nhà. Sáng ngày 30/7, gia đình cho biết cháu bé đã trở về nhà sau nhiều ngày mất tích và em kể lại mình bị người lạ dụ dỗ rồi nhốt trong tầng hầm.
...
Thời gian gần đây, những dòng tin tức về việc nhiều thiếu niên hoặc bỏ nhà ra đi, hoặc mất tích bí ẩn khiến dư luận xôn xao. (Ảnh minh họa)
Điểm chung của hầu hết các sự việc kể trên là nhân vật chính đều đang ở độ tuổi 13 và các em đều rời nhà với những lý do nghe rất ngây thơ như bạn rủ đi chơi ở Campuchia hay thậm chí là người lạ rủ đi chơi “một lúc rồi về”... Điều này khiến người ta không chỉ cảm thấy khó hiểu mà còn hoang mang không biết đây chỉ là sự trùng hợp hay là cảnh báo cho thấy thực trạng trẻ tuổi mới lớn cả tin và dễ bị lôi kéo, dụ dỗ hơn.
Có thể nói, tuổi mới lớn đang trở thành một “vùng trũng tâm lý”, nơi những khát khao được tự do, được thể hiện bản thân đan xen với sự thiếu hụt kỹ năng, nhận thức và điểm tựa tinh thần, khiến các em dễ bị tổn thương, thao túng và lôi kéo. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ nằm ở một độ tuổi nhất định. Điều đáng lo hơn là tại sao trẻ lại dễ dàng bỏ nhà đi, bị lừa đảo, dụ dỗ, thậm chí rơi vào bẫy tống tiền chỉ qua vài tin nhắn trên mạng? Phải chăng các đối tượng xấu đang trở nên ngày càng tinh vi hơn, hay chính người lớn cần nhìn lại cách mình đang đồng hành, lắng nghe và giáo dục con?
Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, hãy cùng lắng nghe phân tích từ Chuyên gia tâm lý Mai Việt Đức, đến từ Trung tâm Tư vấn và Trị liệu Tâm lý Nhân Hoa Việt.
Chuyên gia tâm lý Mai Việt Đức.
Tâm lý của trẻ độ tuổi 13
Thưa chuyên gia, thời gian qua, hàng loạt vụ việc trẻ em mất tích, bỏ nhà đi rồi bị dụ dỗ qua mạng liên tiếp xảy ra gây xôn xao dư luận. Đáng chú ý, phần lớn nạn nhân trong các vụ việc đều chỉ mới 13 tuổi. Liệu đây là sự trùng hợp ngẫu nhiên hay con số 13 thực sự đánh dấu một “điểm mốc” tâm lý khiến trẻ dễ bị tổn thương, thao túng và trở thành mục tiêu của các đối tượng xấu hơn?
Tuổi 13 được xem là cột mốc quan trọng đầu tiên của tuổi dậy thì. Ở giai đoạn này, trẻ bắt đầu trải qua những thay đổi mạnh mẽ về cả sinh lý, tâm lý lẫn nhận thức.
Về mặt sinh lý, sự gia tăng và biến động của hormone khiến trẻ dễ rơi vào trạng thái cảm xúc mãnh liệt, thất thường, khó kiểm soát. Ở khía cạnh tâm lý, các em bắt đầu nảy sinh những câu hỏi nền tảng về bản thân như “Tôi là ai?”, “Tôi khác gì người khác?”, từ đó dần hình thành bản sắc cá nhân. Đồng thời, sự phát triển về nhận thức khiến trẻ có xu hướng cho rằng mình đã đủ lớn để tự đưa ra quyết định hay giải quyết vấn đề, trong khi trên thực tế, kỹ năng sống, khả năng phân tích rủi ro và nhận diện mối nguy vẫn còn rất hạn chế.
Chính sự mâu thuẫn giữa nhu cầu được tự do và bản lĩnh chưa đủ vững vàng này khiến tuổi 13 dễ trở thành “điểm ngắm” của các đối tượng xấu - những kẻ lợi dụng sự cả tin, thiếu trải nghiệm và khát khao được chứng tỏ mình của trẻ vị thành niên.
Ở độ dậy thì nói chung và tuổi 13 nói riêng, trẻ thường có những biến đổi tâm lý như thế nào khiến các em dễ tổn thương hoặc bị dụ dỗ hơn?
Tâm lý của trẻ ở giai đoạn này rất phức tạp và nhạy cảm. Cảm xúc của các em rất dễ dao động, có thể vui vẻ, hào hứng vào một thời điểm, nhưng lại buồn bã, chán nản ngay sau đó, chỉ vì một lời khen hay chê nhỏ nhặt từ người xung quanh. Bên cạnh đó, sự thay đổi về ngoại hình và nội tiết tố khiến nhiều em trở nên tự ti, hoang mang về bản thân, thường xuyên so sánh mình với bạn bè và cảm thấy “mình không đủ tốt”. Điều các em khao khát nhất lúc này là được công nhận, muốn thấy mình đặc biệt, được yêu thương, được ai đó thấu hiểu và lắng nghe.
Chính nhu cầu sâu sắc đó khiến trẻ dễ bị thu hút bởi những người lạ thể hiện sự quan tâm, dù chỉ qua vài tin nhắn. Khi cảm thấy được chú ý và thấu hiểu, các em có xu hướng mở lòng chia sẻ, dần hình thành sự lệ thuộc về mặt cảm xúc. Đây là lúc trẻ trở nên dễ tổn thương và dễ bị dẫn dắt, thao túng đặc biệt trong môi trường mạng, nơi danh tính thật - giả rất khó kiểm chứng.
Trong những trường hợp bị dụ dỗ online, nhiều trẻ làm theo mọi yêu cầu của kẻ lạ mặt, thậm chí là những yêu cầu vô lý, nguy hiểm, vì sao lại như vậy? Đây có phải là biểu hiện của việc trẻ bị thao túng tâm lý? Và nếu đúng, việc thao túng này thường diễn ra theo cơ chế tâm lý như thế nào?
Kẻ xấu thường áp dụng các kỹ thuật thao túng tâm lý từng bước:
1. Tạo sự thân mật: Gọi là “chị”, “anh”, “người hiểu em nhất”.
2. Gây lệ thuộc: Lắng nghe, khen ngợi, tạo cảm giác “chỉ có người đó mới hiểu em”.
3. Tách khỏi gia đình: Gợi ý “bố mẹ không hiểu em đâu”.
4. Tăng kiểm soát: Ra lệnh, hù dọa, yêu cầu thực hiện hành vi nguy hiểm.
Cơ chế này khiến trẻ mất dần khả năng phản kháng, sợ bị bỏ rơi, và làm mọi việc để giữ mối quan hệ, kể cả việc nguy hiểm.
Ngoài những vụ trẻ em 13 tuổi bỏ nhà ra đi, CĐM cũng bàn luận khá nhiều về vụ một nữ sinh 18 tuổi bị “bắt cóc online”. Chi tiết khiến cộng đồng mạng khó hiểu là nữ sinh này chấp nhận mọi yêu cầu của kẻ lừa đảo mà không có chút nghi hoặc nào vì cho rằng mình đã đủ lớn để giải quyết mọi chuyện, không cần bố mẹ can thiệp. Liệu đây có phải là biểu hiện tâm lý phổ biến ở tuổi thanh thiếu niên khi trẻ vừa muốn tự lập nhưng lại thiếu kỹ năng đánh giá rủi ro?
Việc nữ sinh từng bị “bắt cóc online” khẳng định rằng “con đã lớn” và không cần bố mẹ can thiệp là một minh chứng rõ nét cho tâm lý phổ biến ở tuổi dậy thì, thường được các chuyên gia gọi là “ảo tưởng trưởng thành”.
Ở giai đoạn này, trẻ bắt đầu khao khát khẳng định bản thân, mong muốn được công nhận như một người có thể tự lập, tự quyết định cuộc sống của mình. Tuy nhiên, song song với mong muốn ấy, các em lại chưa có đủ kỹ năng để đánh giá đúng sai, đặc biệt là trong việc nhận diện người lạ hay nhận thức đầy đủ về hậu quả tiềm ẩn từ những hành vi tưởng chừng vô hại trên mạng. Chính sự chênh lệch giữa cảm giác “mình đã lớn” và thực tế kinh nghiệm sống còn hạn chế tạo nên một “vùng trũng tâm lý” nguy hiểm. Đây là khoảng trống dễ bị kẻ xấu lợi dụng, nhất là qua mạng xã hội bởi các em dễ bị dẫn dụ, thao túng bằng những lời lẽ ngọt ngào, mối quan hệ ảo hoặc lời hứa hẹn về sự quan tâm, thấu hiểu mà các em đang rất thiếu và rất cần.
Những điểm yếu chí mạng khiến trẻ “sa bẫy” kẻ lừa đảo
Theo chuyên gia, dấu hiệu nào cho thấy một đứa trẻ đang có nguy cơ rời khỏi nhà hoặc bị lôi kéo bởi người lạ?
Một đứa trẻ có nguy cơ bị lôi kéo rời khỏi nhà thường không bộc lộ rõ ràng, mà thể hiện qua những dấu hiệu âm thầm nhưng đáng báo động. Đầu tiên là sự thay đổi trong cách giao tiếp khi trẻ trở nên kín đáo một cách bất thường, không còn chia sẻ với bố mẹ như trước, thậm chí tỏ ra lạnh nhạt hoặc né tránh đối thoại. Các em có xu hướng sử dụng điện thoại trong bí mật, liên tục kiểm tra tin nhắn, tắt màn hình khi có người đến gần, và có biểu hiện giấu giếm rõ rệt.
Bên cạnh đó, những thay đổi về thể chất và hành vi cũng là dấu hiệu cần lưu ý: trẻ ngủ ít, ăn uống kém, mất tập trung, dễ giật mình, cáu gắt vô cớ. Đây là những biểu hiện có thể bắt nguồn từ việc bị tác động tâm lý hoặc đang che giấu điều gì đó. Một dấu hiệu đặc biệt đáng chú ý là hành vi bất thường liên quan đến tài chính khi trẻ có thể mượn tiền bạn bè, bán đồ dùng cá nhân, hoặc xin tiền với lý do mơ hồ, không rõ ràng. Cuối cùng, nếu trẻ bắt đầu xuất hiện những câu nói tiêu cực như “Không ai hiểu con cả” hay “Ra khỏi nhà cho xong”, đó có thể là tín hiệu của cảm xúc bế tắc và ý định rời khỏi môi trường hiện tại.
Tất cả những dấu hiệu này, nếu xuất hiện đồng thời hoặc kéo dài, cần được cha mẹ và người thân quan sát kỹ và can thiệp sớm để bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ bị lôi kéo, thao túng hoặc tổn thương.
Những kẻ dụ dỗ trẻ thường đánh vào điểm yếu nào trong tâm lý trẻ vị thành niên?
Trẻ vị thành niên thường bị kẻ xấu khai thác vào 4 điểm yếu tâm lý phổ biến: thiếu cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu, tự ti về bản thân (như ngoại hình, học lực, gia đình), cảm giác cô đơn vì thiếu kết nối với người thân, và khao khát được nổi bật, khẳng định cái tôi. Đây là những “lỗ hổng” khiến trẻ dễ tin tưởng người lạ, đặc biệt là qua mạng xã hội.
Lá chắn an toàn nhất để trẻ vượt qua mọi cạm bẫy chính là gia đình
Cha mẹ nên làm gì để xây dựng sự tin tưởng với con cái tuổi dậy thì, khiến con sẵn sàng chia sẻ mọi chuyện thay vì giấu kín hoặc tìm đến người lạ?
Để tạo niềm tin với con ở tuổi dậy thì, cha mẹ cần thay đổi cách đồng hành, không chỉ dạy bảo mà còn cần thấu hiểu con.
Trước hết, hãy lắng nghe con mà không phán xét. Khi con chia sẻ, kiềm chế phản ứng tiêu cực hay vội vàng khuyên răn, bởi đôi khi, điều con cần nhất chỉ là được nói ra. Thứ hai, tôn trọng cảm xúc của con, dù đó là nỗi buồn nhỏ hay lo lắng vu vơ bởi với trẻ, những cảm xúc ấy rất thật và quan trọng. Cuối cùng, hãy dành thời gian riêng cho con, không chỉ để hỏi han mà còn cùng con làm những điều giản dị như nấu ăn, xem phim, đi dạo… Những khoảnh khắc ấy sẽ giúp xây dựng sự gắn bó và tạo nền tảng cho sự tin tưởng lâu dài.
Có nên kiểm soát điện thoại, mạng xã hội của con không? Nếu có thì cần làm như thế nào là hợp lý để không gây phản tác dụng?
Việc kiểm soát mạng xã hội của con tuổi dậy thì không nên theo hướng tuyệt đối hay áp đặt, vì điều này dễ phản tác dụng. Ở lứa tuổi này, trẻ rất nhạy cảm với cảm giác bị giám sát hoặc kiểm soát. Khi cha mẹ can thiệp quá sâu, đọc trộm tin nhắn hay cấm đoán hoàn toàn việc dùng mạng xã hội, trẻ sẽ có xu hướng phản kháng, nói dối, thậm chí tìm mọi cách để giấu giếm và thu mình khỏi sự kết nối với gia đình. Về lâu dài, điều này tạo ra một khoảng cách lớn, khiến trẻ dễ rơi vào những mối quan hệ nguy hiểm mà cha mẹ hoàn toàn không hay biết.
Thay vào đó, phụ huynh nên áp dụng cách “kiểm soát mềm”, nghĩa là không cấm đoán cực đoan, mà thiết lập những nguyên tắc rõ ràng và linh hoạt. Trước hết, nên cùng con thỏa thuận về thời gian sử dụng mạng xã hội và điện thoại không phải bằng mệnh lệnh, mà là sự đồng thuận có lý do rõ ràng. Bên cạnh đó, việc trò chuyện thường xuyên với con về những gì con xem, con nghĩ hay con gặp trên mạng cũng rất quan trọng. Hãy đặt câu hỏi một cách gợi mở và tôn trọng, để con cảm thấy được lắng nghe chứ không bị tra hỏi.
Đặc biệt, cha mẹ cần đóng vai trò là người đồng hành trong việc trang bị kỹ năng số cho con như cách nhận biết dấu hiệu bất thường từ người lạ, cách phản ứng khi bị làm phiền, và cách bảo vệ thông tin cá nhân. Khi trẻ cảm thấy mình được tin tưởng, tôn trọng và có thể chia sẻ bất kỳ điều gì với cha mẹ, việc “kiểm soát” sẽ trở thành một quá trình kết nối tự nhiên giúp trẻ an toàn mà không cảm thấy bị ràng buộc. Đây là hướng tiếp cận bền vững và hiệu quả hơn rất nhiều so với việc kiểm tra hay cấm đoán cứng nhắc.
Trong những trường hợp con từng bỏ nhà đi hoặc bị dụ dỗ online, cha mẹ nên ứng xử thế nào để không khiến con rơi vào trạng thái mặc cảm, bất cần?
Trong trường hợp này, điều quan trọng nhất là không trách mắng hay làm con cảm thấy xấu hổ. Dù cha mẹ có tức giận hay lo lắng đến đâu, việc đổ lỗi hay chì chiết chỉ càng khiến con rơi vào trạng thái mặc cảm, tự ti, thậm chí dẫn đến thái độ bất cần, thu mình hoặc tiếp tục tìm kiếm sự “an ủi” từ người ngoài.
Thay vì phản ứng cảm tính, cha mẹ nên bắt đầu bằng việc lắng nghe con với tâm thế cảm thông, không ngắt lời, không vội vàng kết luận, để con có không gian nói ra sự thật. Khi con đã mở lòng, hãy cùng con phân tích những rủi ro đã xảy ra, nhưng dưới góc nhìn hỗ trợ, không phán xét. Đây cũng là thời điểm phù hợp để dạy lại kỹ năng nhận biết nguy hiểm và ứng phó khi gặp tình huống xấu, giúp con hiểu rằng cha mẹ không từ bỏ, mà luôn đồng hành để con trưởng thành hơn sau biến cố.
Nếu nhận thấy con có dấu hiệu sang chấn tâm lý, hãy chủ động tìm đến chuyên gia. Việc trị liệu tâm lý không chỉ giúp con vượt qua mặc cảm và khủng hoảng, mà còn giúp xây lại lòng tin, ranh giới cá nhân và khả năng tự bảo vệ. Đây chính là những nền tảng quan trọng để con không bị cuốn vào những cạm bẫy tương tự trong tương lai.
Tuổi 13 là thời điểm trẻ mong muốn trở thành người lớn nhưng vẫn cần được bảo vệ như một đứa trẻ. Cha mẹ, thay vì kiểm soát, hãy đồng hành, lắng nghe, và hiểu con. Đó là cách hiệu quả nhất để giữ con an toàn giữa một thế giới đầy cạm bẫy.
Xin cảm ơn chuyên gia!