Ngành công nghiệp vũ trụ Mỹ đang phụ thuộc ngày càng sâu sắc vào SpaceX, công ty do tỷ phú Elon Musk sáng lập. Từ một cái tên bị hoài nghi trong những năm đầu tiên, SpaceX đã và đang trở thành trụ cột không thể thay thế của nước này trong mọi lĩnh vực liên quan đến không gian – từ vận tải thương mại, nghiên cứu khoa học, cho tới an ninh quốc gia.
Thực tế, trong năm 2024, SpaceX đảm nhận tới hơn 80% số vụ phóng quỹ đạo của Mỹ. Con số này cho thấy phần lớn vệ tinh, phi hành đoàn và các nhiệm vụ quân sự đều phụ thuộc vào Falcon 9 hay Falcon Heavy. Nếu SpaceX dừng hoạt động chỉ một tháng, lịch trình của NASA, Lầu Năm Góc và các công ty công nghệ Mỹ sẽ bị đảo lộn nghiêm trọng.
Thành công lớn nhất giúp SpaceX nắm quyền chi phối chính là công nghệ tái sử dụng tên lửa – thứ mà suốt nhiều thập kỷ, các tập đoàn quốc phòng truyền thống không làm được. Việc hạ cánh an toàn tầng đẩy và phóng trở lại trong vòng vài ngày đã giúp công ty này giảm mạnh chi phí, tăng tần suất phóng lên mức chưa từng có và nhanh chóng vượt xa các đối thủ.
Không chỉ vận chuyển vệ tinh thương mại, SpaceX còn giữ vai trò chủ lực trong an ninh quốc phòng Mỹ. Từ năm 2019, công ty này đã thực hiện khoảng 70% số vụ phóng phục vụ mục tiêu an ninh quốc gia, bao gồm vệ tinh quân sự, hệ thống cảnh báo tên lửa và các hợp đồng chiến lược với Lực lượng Vũ trụ Mỹ. Hơn thế nữa, mạng lưới vệ tinh Starlink với hơn 7.000 thiết bị hoạt động trên quỹ đạo đã trở thành một công cụ không chỉ để kết nối internet toàn cầu mà còn phục vụ tác chiến hiện đại.
NASA không thể đứng ngoài vòng xoáy phụ thuộc. Từ khi chương trình tàu con thoi ngừng hoạt động, Mỹ từng phải nhờ đến tên lửa Soyuz của Nga để đưa phi hành gia lên Trạm Vũ trụ Quốc tế. SpaceX với Crew Dragon đã giải quyết triệt để tình trạng này, trở thành phương tiện vận chuyển phi hành gia duy nhất của Mỹ suốt nhiều năm.
Được biết, NASA đã trao hợp đồng trị giá 1,6 tỷ đô la, được gọi là Dịch vụ Tiếp tế Thương mại, cho SpaceX vào năm 2008, chỉ vài tháng sau chuyến bay thành công đầu tiên của Falcon 1. Hợp đồng yêu cầu SpaceX sử dụng tên lửa mới Falcon 9 cùng với tàu vũ trụ Dragon để vận chuyển hàng hóa và vật tư lên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) trong suốt 12 nhiệm vụ. Năm 2014, SpaceX đã giành được một hợp đồng khác của NASA trị giá 2,6 tỷ đô la để phát triển và vận hành các phương tiện đưa đón phi hành gia đến và đi từ Trạm Vũ trụ Quốc tế.
Tuy nhiên, sự phụ thuộc tuyệt đối đặt ra câu hỏi lớn về quyền lực. Không ít lần Elon Musk vướng vào mâu thuẫn với giới chính trị Mỹ. Khi xung đột giữa ông và Tổng thống Donald Trump leo thang, nguy cơ các hợp đồng hàng chục tỷ đô la với Lầu Năm Góc bị ảnh hưởng đã trở thành đề tài nóng. Báo chí quốc tế nhận định, việc một cá nhân có thể ảnh hưởng tới an ninh không gian quốc gia là điều chưa từng xảy ra trong lịch sử và có thể coi là lời cảnh báo cho chính phủ Mỹ.
“Hệ sinh thái không gian đang thay đổi, thực sự là nhờ SpaceX,” chuyên gia Garver nói. “Chi phí tiếp cận không gian thấp hơn đang hiện thực hóa điều chúng ta hằng mơ ước. Nó đã xây dựng nên một cộng đồng các công ty trên toàn thế giới giờ đây có thể tiếp cận không gian”.
Điều làm SpaceX trở nên đặc biệt chính là khả năng tạo ra sự chênh lệch rõ rệt so với các đối thủ cùng lĩnh vực. Nếu so với Blue Origin, công ty do Jeff Bezos sáng lập, sự khác biệt dễ thấy nhất chính là tiến độ và tính thực tiễn. Blue Origin đã nhiều năm hứa hẹn về tên lửa New Glenn – dự án được kỳ vọng cạnh tranh trực tiếp với Falcon 9 và Falcon Heavy – nhưng liên tục bị trì hoãn. Trong khi đó, SpaceX đã thực hiện hàng trăm lần phóng an toàn, tái sử dụng tên lửa hàng chục lần và duy trì nhịp độ gần như hàng tuần.
Boeing, một trong những tên tuổi kỳ cựu của ngành hàng không vũ trụ, lại cho thấy một sự tương phản khác. Dự án tàu vũ trụ Starliner được kỳ vọng sẽ trở thành đối trọng của Crew Dragon trong việc đưa phi hành gia Mỹ lên Trạm Vũ trụ Quốc tế, nhưng những trục trặc kỹ thuật, chi phí phát sinh và các lần trì hoãn khiến chương trình rơi vào khủng hoảng niềm tin. Trong khi Crew Dragon của SpaceX đều đặn vận chuyển phi hành gia lên quỹ đạo từ năm 2020, Starliner chỉ mới có chuyến bay có người lái đầu tiên vào năm 2024 và vẫn còn hạn chế về độ tin cậy.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận, chính SpaceX đã đưa Mỹ quay trở lại vị trí dẫn đầu cuộc đua không gian. Tần suất phóng của công ty đạt mức kỷ lục, đồng thời mở ra kỷ nguyên mới với dự án Starship – hệ thống tên lửa siêu trọng có khả năng đưa con người lên Mặt Trăng, sao Hỏa. Những gì mà cơ quan vũ trụ quốc gia phải mất hàng chục năm nghiên cứu và hàng trăm tỉ đô la ngân sách mới có thể hình dung, thì một công ty tư nhân đã biến thành hiện thực trong vòng chưa đầy hai thập kỷ.
Điều đáng lo ngại là khi SpaceX chiếm ưu thế gần như tuyệt đối, thị trường lại thiếu sự cạnh tranh. Các công ty như Blue Origin hay United Launch Alliance vẫn chưa thể tạo ra đột phá tương xứng, trong khi Boeing chật vật với các vấn đề kỹ thuật. Lầu Năm Góc và Quốc hội Mỹ nhiều lần thảo luận về việc cần đa dạng hóa nhà thầu, nhưng thực tế cho thấy hiện không ai có thể thay thế SpaceX. Chuyên gia từ các viện nghiên cứu nhận định, sự thống trị của SpaceX vừa là sức mạnh, vừa là điểm yếu của nước Mỹ.
Trong kỷ nguyên cạnh tranh không gian ngày càng khốc liệt với sự trỗi dậy của Trung Quốc, việc có SpaceX là lợi thế rõ rệt. Song chính lợi thế ấy lại khiến Mỹ rơi vào thế lưỡng nan: vừa tận dụng sức mạnh của SpaceX để dẫn đầu, vừa phải tìm cách hạn chế nguy cơ bị một cá nhân hoặc một doanh nghiệp “giữ chìa khóa”. Nhiều chuyên gia cảnh báo, Mỹ cần gấp rút đầu tư trở lại cho các đối thủ khác, xây dựng cơ chế giám sát hợp lý, đồng thời phát triển chương trình vũ trụ quốc gia đủ mạnh để không bị động nếu SpaceX gặp sự cố.
Theo: CNBC, WSJ