Cuộc tranh chấp nội bộ tại Tata Trusts, tổ chức từ thiện kiểm soát 66% cổ phần của Tata Sons (công ty mẹ của Tập đoàn Tata khổng lồ trị giá 368 tỷ USD) đã vượt ra khỏi các phòng họp kín để trở thành một vấn đề quốc gia, buộc các Bộ trưởng Chính phủ Ấn Độ phải can thiệp.
Đây không chỉ là một cuộc đấu đá doanh nghiệp đơn thuần mà là một cuộc chiến về triết lý quản trị và quyền lực tối cao, đe dọa sự ổn định của một trong những thương hiệu đáng tin cậy và có ảnh hưởng nhất đất nước.
Mâu thuẫn
Khi truyền hình Ấn Độ chiếu cảnh Chủ tịch Tata Trusts Noel Tata bước vào tư dinh của Bộ trưởng Nội vụ Amit Shah cùng các quan chức cấp cao, giới kinh doanh hiểu rằng biến động trong hội đồng Tata Trusts không còn là chuyện nội bộ. Với việc chính phủ phải can thiệp, cuộc tranh chấp quyền lực này đã chính thức trở thành vấn đề kinh tế – chính trị quốc gia.
Tata Trusts là cơ quan từ thiện nắm giữ 66% cổ phần của Tata Sons, công ty mẹ điều hành đế chế Tata Group gồm 26 công ty niêm yết, từ TCS, Tata Motors đến Taj Hotels và Jaguar Land Rover, với tổng vốn hóa hơn 368 tỷ USD. Trong hơn một thế kỷ, cấu trúc "tập đoàn được dẫn dắt bởi một quỹ từ thiện" từng là niềm tự hào của Ấn Độ. Tuy nhiên chính cấu trúc đó, ngày nay, lại đang trở thành tâm điểm của khủng hoảng.
Cốt lõi của cuộc tranh chấp là sự rạn nứt trong chính nội bộ Tata Trusts, dẫn đến sự hình thành hai phe đối lập. Một phe, đứng đầu là Chủ tịch Trusts Noel Tata, cùng với các quản trị viên ủng hộ như Venu Srinivasan, chủ trương duy trì truyền thống quản lý dựa trên sự đồng thuận kín đáo và quyền kiểm soát đối với Tata Sons để đảm bảo mục đích từ thiện.
Ngược lại, phe kia, dẫn đầu bởi Mehli Mistry (người có quan hệ với gia đình Shapoorji Pallonji), lại thúc đẩy một khuôn khổ quản trị hiện đại hơn, đòi hỏi tính minh bạch và trách nhiệm giải trình cao hơn. Bằng chứng rõ ràng nhất cho mâu thuẫn này là sự kiện bốn quản trị viên của Tata Trusts phản đối việc tái bổ nhiệm Vijay Singh vào hội đồng quản trị Tata Sons, một hành động chưa từng có tiền lệ. Phe Mehli Mistry cáo buộc rằng Tata Sons đang thực hiện các khoản đầu tư lớn mà không cần sự phê duyệt của Trusts, làm xói mòn quyền hạn giám sát của họ.
Đây được xem là "lần đầu tiên trong lịch sử" Trusts không đạt đồng thuận trong việc cử đại diện sang công ty mẹ. một động thái hiếm hoi phản ánh sự chia rẽ sâu sắc.
Theo các nguồn tin nội bộ, khởi nguồn sự kiện bắt đầu từ việc Tata Sons không còn xin phê duyệt trước từ Tata Trusts cho các khoản đầu tư lớn, một điều từng được quy định rõ ràng. Một số thành viên hội đồng Trusts cho rằng điều này làm suy yếu vai trò giám sát và biến họ thành "cái bóng" trong khi quyền lực tài chính ngày càng tập trung vào tay ban điều hành Tata Sons.
Với những ai theo dõi Tata Group lâu năm, cảnh tượng này gợi nhớ vụ lật đổ ồn ào năm 2016, khi Chủ tịch Tata Sons Cyrus Mistry bị buộc rời ghế vì xung đột với Ratan Tata, lúc đó là Chủ tịch Tata Trusts. Trong bức thư gửi truyền thông, ông Mistry cho biết bản thân đã bị biến thành "con rối" do sự can thiệp quá mức của Trusts vào các quyết định kinh doanh.
Gần một thập kỷ trôi qua, Ratan Tata và Cyrus Mistry đều đã qua đời, nhưng bóng ma của cuộc khủng hoảng quyền lực ấy vẫn lẩn khuất. Giờ đây, dưới thời Noel Tata, em cùng cha khác mẹ của Ratan Tata và cũng là con rể của gia đình Mistry, những mối quan hệ đan xen giữa hai dòng họ lại khiến ranh giới giữa tình thân, quyền lực và lợi ích càng trở nên mờ nhạt.
Cuộc đấu tranh quyền lực nội bộ càng trở nên phức tạp do yếu tố pháp lý và tài chính liên quan đến cổ đông thiểu số lớn nhất của Tata Sons, Shapoorji Pallonji (SP) Group (nắm giữ hơn 18% cổ phần). Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ (RBI) yêu cầu Tata Sons phải niêm yết công khai do được xếp vào loại công ty tài chính phi ngân hàng (NBFC) "lớp trên."
Ông Ratan Tata (giữa) bắt tay với Bộ trưởng Thương mại và công nghiệp Ấn Độ Anand Sharma, cùng ông Cyrus Mistry (phải) năm 2011
Việc niêm yết sẽ giải quyết được vấn đề cấp bách của SP Group, những người cần thanh khoản để giải quyết nợ bằng cách bán cổ phần của họ. Cụ thể phía SP Group đang muốn bán cổ phần để trả nợ hơn 1,2 tỷ USD. Nhưng vì Tata Sons chưa niêm yết, cổ phần này gần như không thể thanh khoản.
Lý do chính là phe Noel Tata ngần ngại thực hiện niêm yết. Họ lo sợ rằng một khi Tata Sons trở thành công ty đại chúng, quyền kiểm soát của Tata Trusts sẽ bị giảm xuống, và việc SP Group bán một lượng lớn cổ phiếu ra thị trường có thể làm cho Tata Sons dễ bị đe dọa thâu tóm.
Theo quy định mới của Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ (RBI), Tata Sons – do quy mô tài chính khổng lồ – buộc phải niêm yết cổ phiếu công khai. Nếu điều đó xảy ra, Tata Trusts sẽ mất quyền kiểm soát tuyệt đối, trở thành cổ đông như bao người khác. Dẫu vậy, ban lãnh đạo tập đoàn lại lo ngại kịch bản ấy mở cửa cho các thế lực tài chính thâu tóm.
Phía SP Group thì công khai kêu gọi niêm yết, không chỉ vì lợi ích tài chính mà còn vì "nghĩa vụ đạo đức," khẳng định rằng một Tata Sons minh bạch và công khai sẽ đảm bảo dòng tiền cổ tức ổn định cho Trusts, phù hợp với tầm nhìn ban đầu của người sáng lập.
Trong khi SP Group muốn IPO để có lối thoát, Tata Trusts lại tìm cách trì hoãn, tạo nên thế đối đầu lợi ích. Chính phủ, vì vậy, buộc phải vào cuộc nhằm ngăn khủng hoảng tài chính lan sang thị trường chứng khoán, nơi các công ty con của Tata đang mất hàng chục tỷ USD giá trị vốn hóa do tâm lý bất ổn.
Mô hình kinh doanh từ thiện
Tranh chấp tại Tata Trusts không chỉ là câu chuyện ai nắm ghế, mà còn là biểu hiện của một mô hình quản trị đặc thù: một tổ chức từ thiện nắm quyền chi phối tập đoàn kinh doanh khổng lồ. Trong giai đoạn Ratan Tata, mô hình này được xem như một biểu tượng đạo đức doanh nghiệp khi lợi nhuận từ Tata Sons quay lại phục vụ cộng đồng thông qua Trusts.
Tuy nhiên ngày nay, trong một nền kinh tế toàn cầu hóa, mô hình đó lại bị thử thách bởi tính phức tạp của thị trường vốn và yêu cầu minh bạch của nhà đầu tư. Khi ranh giới giữa "người giám hộ" và "người điều hành" không còn rõ ràng, mỗi quyết định nhân sự hay đầu tư đều dễ biến thành cuộc chiến quyền lực.
Tata Group không chỉ là một tập đoàn, nó là biểu tượng của niềm tin kinh doanh Ấn Độ. Hơn một triệu nhân viên, hàng loạt dự án quốc gia, từ nhà máy bán dẫn 11 tỷ USD đến sản xuất iPhone, đều gắn liền với cái tên Tata. Bất kỳ xáo trộn nào trong thượng tầng quyền lực của Trusts cũng khiến thị trường và chính phủ phải dõi theo.
Sự can thiệp của Bộ trưởng Nội vụ Amit Shah và Bộ trưởng Tài chính Nirmala Sitharaman vào cuộc họp với các lãnh đạo Tata Group cho thấy Chính phủ Ấn Độ coi cuộc tranh chấp này là mối đe dọa hệ thống.
Thông điệp từ Chính phủ rất rõ ràng: Tata Trusts phải "làm mọi cách" để khôi phục sự ổn định. Chính phủ ngụ ý rằng cổ phần kiểm soát của Trusts đi kèm với một "trách nhiệm công" to lớn. Nếu các nhà quản trị không thể tự giải quyết mâu thuẫn, nguy cơ Chính phủ phải can thiệp sâu hơn để bảo vệ lợi ích kinh tế quốc gia là hoàn toàn có thể xảy ra. Cuộc họp sắp tới của hội đồng quản trị Tata Trusts được kỳ vọng sẽ tìm ra một giải pháp dung hòa, nếu không, sự rạn nứt này có thể định hình lại tương lai của đế chế Tata và mô hình quản trị doanh nghiệp tại Ấn Độ.
Câu hỏi không chỉ là ai thắng ai trong cuộc đấu này, mà là liệu mô hình "đế chế do quỹ từ thiện kiểm soát" có thể sống sót trong kỷ nguyên của tính minh bạch và quản trị hiện đại hay không.
Nếu Tata Sons buộc phải niêm yết, đó có thể là bước ngoặt giúp tập đoàn này bước sang giai đoạn mới, tách bạch quyền lực, minh định vai trò của Trusts, và bảo vệ di sản của Ratan Tata. Còn nếu không, cuộc khủng hoảng hiện nay có thể chỉ là màn dạo đầu cho một chu kỳ bất ổn mới, nơi thiện chí và quyền lực tiếp tục giằng co trong bóng tối của căn phòng họp kín.
*Nguồn: CNBC, Fortune, BI