"Ok Google, bật video con mèo đánh đàn".
"Hey Siri, mở bài Baby Shark đi".
Nếu từng nghe thấy mấy câu này vang lên từ miệng một đứa trẻ 3 tuổi, thì bạn không nhầm đâu. Dù chưa biết chữ, chưa biết đánh vần, nhưng những "cư dân nhí" của thế giới số lại thao tác công nghệ một cách đáng kinh ngạc, chỉ bằng… giọng nói.
Đây chính là hình ảnh quen thuộc của Gen Alpha – thế hệ sinh ra và lớn lên giữa thời đại công nghệ bùng nổ. Với các thiết bị thông minh, voice search (tìm kiếm bằng giọng nói) đang trở thành "chiếc chìa khóa vạn năng" để trẻ nhỏ truy cập mọi thứ.
Chưa biết chữ nhưng thao tác công nghệ như dân chuyên
Nếu như người lớn cần học cách sử dụng công cụ tìm kiếm, gõ từ khóa sao cho chính xác thì trẻ em bây giờ chỉ cần nói. Không cần nhớ chính tả, không phải dò dẫm từng bước, chỉ cần ra lệnh và thiết bị sẽ tự động phản hồi. Dù chưa viết được tên mình, nhiều em đã biết điều khiển TV bằng remote giọng nói, tua nhanh quảng cáo, thậm chí "biết mẹo" nói chậm - rõ - chuẩn để máy hiểu chính xác hơn.
Trẻ em ngày nay dùng công nghệ như dân chuyên.
Với trẻ em thế hệ trước, Internet là thứ cần học cách truy cập. Còn với Gen Alpha, Internet là môi trường sống mặc định. Giống như cá sống trong nước, Gen Alpha lớn lên trong thế giới đầy ắp kết nối không dây, các short reels đầy màu sắc, video cá nhân hóa theo thuật toán, và các nền tảng như TikTok hay YouTube Kids đóng vai trò như "kênh giải trí chính".
Không còn là không gian dành riêng cho người lớn, TikTok, YouTube đang dần trở thành "món ăn tinh thần" quen thuộc của trẻ nhỏ. Các video ngắn, vui nhộn, âm thanh bắt tai, nhân vật hoạt hình sống động khiến trẻ khó lòng rời mắt, thậm chí xem liên tục hàng giờ mà không chán. Điều này không phải ngẫu nhiên, bởi các nền tảng này ngày càng tối ưu hóa trải nghiệm người dùng trẻ tuổi: giao diện đơn giản, đề xuất cá nhân hóa và thuật toán cực kỳ "nhạy". Chỉ vài lượt tương tác, máy đã biết rõ gu của trẻ và liên tục đẩy video đúng sở thích.
Biết tìm thông tin, biết tự khám phá nhưng dễ mất kiên nhẫn
Rõ ràng, việc tiếp cận công nghệ từ sớm mang đến nhiều điểm tích cực. Voice search giúp trẻ phát triển phản xạ ngôn ngữ, chủ động hơn trong việc tìm kiếm thông tin. Các nội dung trên TikTok, Youtube nếu được chọn lọc kỹ, có thể giúp trẻ học hỏi, khám phá thế giới một cách sinh động.
Tuy nhiên, điều khiến nhiều chuyên gia giáo dục quan tâm là: khi công nghệ "chiều" người dùng quá mức, trẻ có thể dần đánh mất những kỹ năng cơ bản như đọc – viết – ghi nhớ. Không ít em lệ thuộc vào tìm kiếm giọng nói, từ chối việc học bảng chữ cái hoặc không còn kiên nhẫn với những nội dung dài.
Gen Alpha là thế hệ đầu tiên không cần biết đọc vẫn dùng được Internet.
Với tốc độ này, thế hệ "không cần biết đọc vẫn dùng được Internet" có thể trở thành vua tương tác của thế giới số - giỏi công nghệ, thao tác cực nhanh, phản xạ như bản năng. Nhưng cùng lúc, cũng có thể là thế hệ "mất gốc chữ viết", thiếu khả năng tập trung dài hạn và khó khăn trong việc học các môn học truyền thống.
Vậy nên giờ đây, câu hỏi đặt ra không còn là: "Có nên cho trẻ dùng thiết bị thông minh không?" mà là: "Làm thế nào để trẻ dùng công nghệ một cách lành mạnh, phát triển toàn diện cả kỹ năng sống lẫn tư duy?". Giữa một thế giới mà chỉ cần nói là ra kết quả, việc nuôi dưỡng khả năng đọc hiểu, kiên nhẫn và tự học của trẻ cần nhiều nỗ lực hơn bao giờ hết.
