Loài được nhắc tới là: Lan hài Tam Đảo, có tên khoa học Paphiopedilum daoense.
Từ ngàn đời, phong lan được nhân loại tôn vinh là “vương giả chi hoa”. Trong thế giới lan muôn màu ấy, chi Paphiopedilum, thường được gọi là lan hài, lại được xem là “đệ nhất vương giả” biểu tượng của vẻ đẹp thanh khiết, hiếm có và chứa đựng nhiều giá trị sinh học độc đáo.
Giữa dải rừng mờ sương của dãy Tam Đảo (Vĩnh Phúc cũ) nay thuộc Phú Thọ, các nhà thực vật học đã phát hiện một loài lan hài đặc hữu, được xem là “báu vật” của thiên nhiên Việt Nam.
Loài Lan hài Tam Đảo lần đầu được ghi nhận với danh pháp khoa học Paphiopedilum gratrixianum var. daoense Aver., công bố năm 2002, dựa trên mẫu vật thu thập tại khu vực Tam Đảo ở độ cao khoảng 950–1.050 m. Sau đó, các nhà nghiên cứu Averkianov và Olaf Gruss đã xác định đây là một loài riêng biệt, đặt tên Paphiopedilum daoense (2017).
Lan hài Tam Đảo.
Theo các tài liệu chuyên ngành, lan hài Tam Đảo là họ hàng gần của Paphiopedilum gratrixianum, một loài lan phân bố ở vùng biên giới Việt – Lào. Tuy nhiên, sự khác biệt về hình thái hoa, màu sắc và vùng sinh trưởng
Loài lan này chỉ được tìm thấy trong phạm vi rất hẹp thuộc vùng rừng núi đá vôi Tam Đảo, nơi có khí hậu ẩm mát, sương mù dày đặc và ánh sáng tán xạ – điều kiện lý tưởng để lan hài phát triển.
Cũng như nhiều loài Paphiopedilum khác ở Việt Nam, lan hài Tam Đảo đang đối mặt với nguy cơ suy giảm nghiêm trọng do khai thác tự nhiên và mất môi trường sống. Việc người dân săn tìm lan rừng để buôn bán khiến nhiều quần thể bị tàn phá. Một số loài cùng chi đã tiến sát ngưỡng tuyệt chủng ngoài tự nhiên.
Hiện nay, lan hài Tam Đảo nằm trong nhóm thực vật quý hiếm cần được bảo tồn, thuộc diện quản lý nghiêm ngặt theo Công ước CITES. Các nhà khoa học khuyến nghị cần đẩy mạnh nghiên cứu, nhân giống bảo tồn tại chỗ, đồng thời tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng để bảo vệ loài đặc hữu này.
Lan hài Tam Đảo không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn mang ý nghĩa khoa học to lớn.
Sự hiện diện của Paphiopedilum daoense là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của thiên nhiên Việt Nam, đồng thời là lời nhắc nhở về trách nhiệm gìn giữ những loài hoa quý hiếm đang dần biến mất bởi bàn tay con người.
