Nhóm nghiên cứu tại Đại học California, Los Angeles (UCLA), do tiến sĩ Yu Huang đứng đầu, đã thiết kế thành công một chất xúc tác mới giúp tăng tuổi thọ pin nhiên liệu hydro lên hơn 200.000 giờ, vượt xa mục tiêu 30.000 giờ mà Bộ Năng lượng Hoa Kỳ (DOE) đặt ra cho năm 2050.
Không chỉ kéo dài thời gian hoạt động, chất xúc tác này còn cho thấy hiệu suất vượt trội, với tổn thất điện năng dưới 1,1% sau 90.000 chu kỳ thử nghiệm – một kết quả được đánh giá là cực kỳ đáng kinh ngạc trong lĩnh vực này.
Khác với pin thông thường vốn nặng và sạc chậm, pin nhiên liệu hydro có thể tiếp nhiên liệu nhanh và nhẹ hơn rất nhiều, đặc biệt phù hợp với các phương tiện vận tải hạng nặng như xe tải đường dài.
Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất suốt nhiều năm qua chính là sự suy giảm hiệu quả của chất xúc tác, thành phần thiết yếu để tăng tốc phản ứng chuyển đổi hydro thành điện năng. Trong điều kiện vận hành khắc nghiệt, các chất xúc tác hợp kim bạch kim truyền thống dần mất tác dụng do kim loại bị rò rỉ và cấu trúc bị phá vỡ, khiến pin nhanh chóng giảm hiệu suất và phải thay thế.
Chính vì vậy, nhóm của tiến sĩ Huang đã tập trung nghiên cứu và khắc phục điểm yếu cốt lõi này bằng một thiết kế hoàn toàn mới.
Chất xúc tác đột phá này kết hợp bạch kim nguyên chất, loại kim loại có khả năng xúc tác mạnh mẽ, với lớp bảo vệ graphene bao quanh các hạt nano siêu mịn. Graphene, với độ bền cơ học và độ dẫn điện vượt trội, đóng vai trò như một lá chắn siêu mỏng nhưng hiệu quả, giúp ổn định cấu trúc bạch kim khỏi sự phá hủy do điều kiện vận hành.
Toàn bộ hệ thống hạt nano được nhúng trong một chất nền carbon xốp đặc biệt có tên Ketjenblack, giúp phân phối đồng đều các hạt xúc tác và tăng khả năng trao đổi điện tử. Thiết kế theo kiểu “hạt trong hạt” này tạo ra một hệ thống chất xúc tác cực kỳ ổn định, có thể chống chịu tốt trong các chu kỳ điện áp cao thường thấy ở xe tải.
Bài kiểm tra độ bền tăng tốc do nhóm nghiên cứu thực hiện đã mô phỏng điều kiện lái xe thực tế trong thời gian dài với hơn 90.000 chu kỳ điện áp. Kết quả vượt xa mong đợi: tổn thất hiệu suất chưa đến 1,1%, trong khi con số dưới 10% đã được xem là xuất sắc trong ngành.
Dựa trên mô hình thử nghiệm này, nhóm ước tính tuổi thọ thực tế của hệ thống pin nhiên liệu sử dụng chất xúc tác mới có thể lên tới hơn 200.000 giờ, tương đương với gần 23 năm hoạt động liên tục, gấp gần bảy lần mục tiêu mà DOE đề ra cho năm 2050.
Không chỉ mang lại hiệu quả về độ bền và hiệu suất, chất xúc tác mới còn giúp thu hẹp khoảng cách công nghệ giữa pin nhiên liệu hydro và pin lithium-ion truyền thống. Theo các nhà nghiên cứu, hệ thống pin nhiên liệu sử dụng chất xúc tác này có thể đạt công suất đầu ra khoảng 1,08 watt trên mỗi cm², tương đương với pin thông thường nhưng nhẹ hơn tới tám lần.
Điều này mở ra khả năng chế tạo các phương tiện hạng nặng có tải trọng lớn mà không bị hạn chế bởi khối lượng pin, trong khi vẫn đảm bảo khả năng tiếp nhiên liệu nhanh – một yếu tố quan trọng đối với ngành logistics đường dài.
Về mặt môi trường, đây là một bước tiến lớn. Mặc dù chỉ chiếm khoảng 5% số lượng xe, các loại xe tải hạng trung và nặng lại thải ra gần 25% lượng khí nhà kính từ ngành giao thông vận tải. Việc thay thế chúng bằng phương tiện sử dụng pin nhiên liệu hydro sạch, chỉ thải ra hơi nước, có thể giúp cắt giảm đáng kể lượng khí thải carbon, đóng góp lớn vào cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.
Ngoài ra, vì pin nhiên liệu có thể hoạt động độc lập với lưới điện, việc triển khai cơ sở hạ tầng hydro cũng được đánh giá là rẻ hơn và dễ mở rộng hơn so với hệ thống trạm sạc điện toàn quốc – vốn đòi hỏi đầu tư hạ tầng lớn.
Công trình này cũng không phải là nỗ lực đầu tiên của nhóm nghiên cứu trong lĩnh vực chất xúc tác pin nhiên liệu. Trước đây, họ đã phát triển một loại chất xúc tác dành cho xe hạng nhẹ có thể hoạt động ổn định trong 15.000 giờ, gần gấp đôi mục tiêu 8.000 giờ mà DOE đặt ra cho phân khúc này.
Những thành tựu liên tiếp cho thấy hướng đi đúng đắn của nhóm trong việc thiết kế các vật liệu nano có khả năng hoạt động bền vững trong các hệ thống năng lượng thế hệ mới.
Công bố trên tạp chí danh tiếng Nature Nanotechnology , nghiên cứu không chỉ đánh dấu một bước đột phá về mặt kỹ thuật mà còn làm thay đổi tư duy về khả năng triển khai thực tế của pin nhiên liệu hydro.
Từ chỗ là một giải pháp tiềm năng nhưng kém ổn định, pin nhiên liệu với chất xúc tác mới đang dần trở thành lựa chọn khả thi cho ngành vận tải, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu chuyển đổi sang năng lượng sạch ngày càng cấp thiết.
Với những kết quả ấn tượng cả về mặt kỹ thuật lẫn tiềm năng ứng dụng, công nghệ chất xúc tác mới của nhóm nghiên cứu UCLA có thể trở thành chìa khóa mở ra kỷ nguyên xe tải đường dài chạy bằng hydro.
Nếu được thương mại hóa và áp dụng rộng rãi, đây có thể là bước ngoặt giúp ngành giao thông vận tải toàn cầu tiến gần hơn đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 – không chỉ là một giấc mơ, mà là một tương lai đang dần thành hiện thực.
