Trong thời đại mà bảng điểm, bảng xếp hạng và kỳ vọng học thuật được treo cao như thước đo thành công, nhiều phụ huynh lao vào hành trình “ươm mầm thiên tài” cho con. Nhưng trớ trêu thay, có những thói quen nhỏ bé, tưởng chừng vô hại lại lặng lẽ bào mòn năng lực nhận thức của trẻ từng ngày. Và đôi khi, điều khiến con học chậm, nhớ kém không phải do con thiếu thông minh mà bởi não bộ đang bị “đánh cắp” âm thầm ngay trong chính môi trường sống hàng ngày.
Nghiện màn hình: “cơn mưa dopamine” đang bào mòn chất xám
Màn hình điện thoại, iPad, TV... những vật dụng từng được xem là trợ thủ trông con, giờ trở thành “kẻ cắp thầm lặng” của sự tập trung và trí tuệ. Nghiên cứu cho thấy việc tiêu thụ nội dung rời rạc, giải trí nhanh khiến não trẻ quen với cảm giác thoả mãn tức thì, từ đó giảm khả năng kiên trì, ghi nhớ và tư duy sâu. Một thế giới rực rỡ, thay đổi liên tục trên màn hình dần “lập trình lại” não bộ, khiến trẻ mệt mỏi, thiếu nhẫn nại và khó tiếp thu kiến thức trường lớp.
Giải pháp nằm ở lối sống: Khi trẻ dành nhiều thời gian khám phá ngoài trời, tiếp xúc thiên nhiên, chơi thể thao, vẽ, đọc sách hoặc làm thủ công… não bộ sẽ được kích thích theo cách lành mạnh và bền vững hơn. Trẻ cũng dễ hình thành khả năng sáng tạo, tập trung và chủ động tư duy, điều mà không một video ngắn hay game điện tử nào có thể thay thế. Quan trọng nhất, cha mẹ chính là “bộ lọc đầu tiên”: chỉ khi người lớn giảm bớt dùng điện thoại, trẻ mới có cơ hội rời mắt khỏi màn hình.
Thiếu ngủ: Khi “vệ sinh não” bị gián đoạn
Giấc ngủ chính là lúc não thực hiện nhiệm vụ “dọn rác thần kinh”, sắp xếp ký ức và củng cố kiến thức. Trẻ đi ngủ muộn, dậy muộn, hoặc ngủ không đủ giấc giống như đang bắt bộ não làm việc trên “một bàn làm việc bừa bộn”. Kết quả dễ thấy: khó tập trung, tiếp thu kém, trí nhớ giảm, tâm trạng thất thường.
Thói quen ngủ sớm, dậy sớm là “liều dưỡng chất thần kinh” mà nhiều gia đình thành công đã duy trì cho con từ nhỏ. Phụ huynh có thể đồng hành bằng cách cho trẻ đi ngủ đúng giờ, tránh học quá muộn, giảm ánh sáng xanh trước khi ngủ và tạo môi trường phòng tối, yên tĩnh. Một bộ não được nghỉ ngơi chất lượng luôn thông minh hơn bất kỳ cuốn sách luyện thi nào.
Ăn uống mất cân bằng: Đường, chất béo và cái bẫy IQ
Đồ ăn vặt, nước có ga, bánh ngọt, trà sữa… vốn là “phần thưởng” trẻ dễ nhận được sau giờ học căng thẳng. Nhưng thực tế khoa học chỉ ra: chế độ ăn nhiều đường và chất béo bão hoà làm gián đoạn hoạt động thần kinh, khiến hồi hải mã - vùng ghi nhớ và học tập - giảm khả năng tạo tế bào mới.
Thay vì đồ ăn nhanh, trẻ cần một cấu trúc bữa ăn khoa học: bữa sáng giàu carbohydrate tốt như cháo, bánh mì; bữa trưa đầy đủ nước và protein; bữa tối chú trọng đạm chất lượng cao từ cá, thịt gà, thịt bò và tránh xa chất béo chuyển hoá từ đồ chiên rán hay đồ nướng công nghiệp. Một thói quen ăn uống lành mạnh không chỉ nuôi cơ thể mà còn “bồi dưỡng trí tuệ” trẻ mỗi ngày.
Ít vận động: Khi cơ thể lười biếng, não bộ “ì ạch”
Ngồi học suốt ngày không phải dấu hiệu chăm chỉ mà có thể là “bản án treo” cho sự phát triển não bộ. Khoa học chứng minh vận động giải phóng các hormone tích cực như dopamine, serotonin và norepinephrine - nền tảng của sự tập trung, sáng tạo và trí nhớ. Trẻ càng vận động, tư duy càng linh hoạt; ngược lại, trẻ càng ngồi nhiều, vùng não điều khiển ngôn ngữ và trí nhớ càng “mỏng” dần.
Với trẻ, vận động không nhất thiết phải là tập luyện nghiêm túc. Leo cầu thang, chạy nhảy ngoài sân, đạp xe, bơi lội, đá bóng, cầu lông… mỗi ngày chỉ 30–60 phút đã đủ làm nên khác biệt rõ rệt. Một đứa trẻ đổ mồ hôi nhiều thường học nhanh hơn một đứa trẻ ngồi bàn suốt ngày.
Áp lực quá mức: Cái giá âm thầm của thành tích
Không ít học sinh bước vào “lịch trình marathon”: dậy từ 5h sáng, học đến tối muộn, cuối tuần kín lịch học thêm. Khi trẻ không có một phút “rảnh rỗi đúng nghĩa”, não không thể phục hồi năng lượng. Áp lực kéo dài khiến các hormone stress tăng cao, gây suy giảm trí nhớ, mất tập trung, kiệt sức tinh thần và thậm chí ảnh hưởng tính cách.
Nghỉ ngơi không phải lười biếng; đó là “không gian phục hồi thông minh”. Trẻ cần thời gian được chơi tự do, mơ mộng, đọc sách không mục tiêu, theo đuổi sở thích cá nhân. Những khoảnh khắc đó là như mạch nước ngầm nuôi dưỡng sáng tạo và bản lĩnh - những yếu tố quan trọng hơn điểm số rất nhiều.
Thiếu đọc sâu: Khi não quen lướt, tư duy mất chiều sâu
Trong kỷ nguyên video 30 giây và “học nhanh - hiểu nhanh”, thói quen đọc đang biến mất. Nhưng đọc, đặc biệt là đọc sâu, vẫn là hình thức huấn luyện não ưu việt nhất. Khi trẻ đọc, não phải giải mã ngôn ngữ, kết nối ký ức, hình dung bối cảnh, phân tích ý nghĩa, từ đó hình thành tư duy logic, trí tưởng tượng và khả năng diễn đạt.
Thay vì ép trẻ “phải đọc”, hãy tạo không gian để trẻ “muốn đọc”: góc sách nhỏ xinh trong nhà, cùng con đọc trước khi ngủ, cho con lựa sách theo sở thích, ghé thư viện và hiệu sách cuối tuần. Một thói quen đọc bền vững có giá trị dài hạn hơn bất kỳ ứng dụng học online nào.
