"Mẹ, coi như con mượn số tiền này nhé…" Khi bà Chu, 71 tuổi, phát hiện thẻ ngân hàng bị mất 50.000 tệ một cách bí ẩn, lời giải thích hời hợt của con gái khiến bà như rơi vào hố băng lạnh giá. Ba tháng trước, bà vừa giao thẻ ngân hàng có 300.000 tệ tiền hưu trí cho cô con gái duy nhất giữ hộ, thậm chí còn nói rõ cả mật khẩu. Không ngờ sự tin tưởng ấy lại trở thành bước ngoặt trong mối quan hệ mẹ con.
Trường hợp có thật này không phải là cá biệt trong cuộc khảo sát của Báo Người cao tuổi Trung Quốc. Số liệu cho thấy, 62% người cao tuổi từng xảy ra mâu thuẫn với con cái vì vấn đề tài sản, trong đó 34% mâu thuẫn bắt nguồn trực tiếp từ việc tiết lộ thông tin tiết kiệm dẫn đến bị chiếm dụng tiền. Giống như trường hợp của bà Chu: con gái đã tự ý lấy tiền tiết kiệm để góp tiền mua nhà cho cháu ngoại, mà không viết giấy vay nợ cũng không hẹn thời gian trả. Điều khiến người mẹ càng đau lòng hơn là khi bà lên tiếng phản đối, con gái lại hỏi ngược lại: "Tiền của mẹ sớm muộn gì chẳng là của con?"
"Thế hệ chúng tôi sống tằn tiện để dành dụm tiền hưu trí, vậy mà trong mắt con cái, số tiền ấy lại trở thành quỹ dự phòng có thể rút bất cứ lúc nào." Giáo sư Vương của Viện nghiên cứu Tâm lý người cao tuổi Bắc Kinh chỉ ra rằng sự khác biệt trong nhận thức này đang tạo ra một hiện tượng xã hội mới – "phòng con khi về già". Nhiều người già bắt đầu làm như bà Chu: giấu sổ tiết kiệm trong ngăn kéo máy khâu, kẹp thẻ ngân hàng vào album ảnh cũ, thậm chí có người còn mở riêng sổ tiết kiệm không kết nối mạng chỉ để tra số dư tại máy ATM mà không để lại dấu vết.
Cuộc đấu tiền bạc giữa hai thế hệ: Tình thân dưới thử thách của thời đại vật chất
Tại một trung tâm sinh hoạt cộng đồng ở Hàng Châu, bác Trương – một giáo viên đã nghỉ hưu 65 tuổi – giới thiệu "phương pháp quản lý tài chính ba thẻ" của mình: một thẻ dùng để dành tiền chữa bệnh (con cái không biết mật khẩu), một thẻ để chi tiêu giao tiếp xã hội (giới hạn 20.000 tệ (khoảng 70 triệu đồng)), và thẻ cuối cùng là "thẻ sinh hoạt phí" mà con cái biết. Cách phân bổ khôn ngoan này phản ánh thực tế khắc nghiệt mà người cao tuổi hiện nay đang đối mặt: họ buộc phải đi dây giữa tình thân và sự tự bảo vệ.
Báo cáo "Dòng chảy tài sản giữa các thế hệ trong gia đình Trung Quốc" do Đại học Nhân dân Trung Quốc công bố cho thấy: 72% con cái cho rằng "biết tình hình tiền tiết kiệm của cha mẹ là biểu hiện của lòng hiếu thảo" Nhưng 68% cha mẹ lại kiên quyết rằng "kinh tế độc lập mới là bảo đảm cho tuổi già" Trong nhóm con cái trung niên từ 45–55 tuổi, có 23% từng sử dụng tiền tiết kiệm của cha mẹ để giải quyết việc khẩn cấp
"Đây không đơn thuần là vấn đề niềm tin, mà là sự va chạm mạnh mẽ trong quan niệm tài sản giữa hai thế hệ," chuyên gia xã hội học Lý Mẫn nhận định. Bà cho biết nhóm nghiên cứu của mình phát hiện nhiều con cái xem tiền tiết kiệm của cha mẹ là "tài sản chung của gia đình", trong khi người già lại kiên quyết coi đó là "quỹ dưỡng lão cá nhân". Hố sâu nhận thức này ngày càng rõ rệt dưới áp lực nặng nề của ba "ngọn núi lớn": nhà ở, giáo dục và y tế.
Một trường hợp điển hình là bà Ngô ở Thượng Hải. Sau khi chia số tiền bồi thường giải tỏa trị giá 500.000 tệ (khoảng 1.8 tỷ đồng) cho hai người con trai, gia đình vốn hòa thuận lại rơi vào cảnh xung đột – con trai cả cho rằng phân chia không công bằng, con trai út thì phàn nàn mẹ thiên vị. Cuối cùng, bà Ngô phải chuyển vào viện dưỡng lão. Như lời bà nói: "Tiền đã chia, nhà cũng tan rồi."
Ba nguyên tắc vàng trong "dưỡng lão thông minh": Quản tốt ba loại tài chính để an hưởng tuổi già
1. Tài khoản sinh tồn: Xây dựng "tường lửa tài chính"
Tài khoản dành riêng cho y tế (chiếm 40% tổng tài sản, chỉ bản thân biết) Tài khoản đảm bảo sinh hoạt (chiếm 30%, có thể cho con cái biết phạm vi đại khái) Tài khoản linh hoạt ứng phó (chiếm 30%, dùng cho các khoản chi giao tiếp xã hội)
Một chuyên viên quản lý tài chính tại một ngân hàng ở Quảng Châu khuyến nghị: "Người cao tuổi có thể thiết lập cơ chế xác minh kép khi điều chuyển tiền, ví dụ các khoản chuyển khoản lớn cần được xác nhận bởi cả con cái và cán bộ cộng đồng." Cách thiết kế như vậy vừa phòng ngừa rủi ro, vừa tránh tình trạng bị cô lập quá mức.
2. Tài khoản tình thân: Nắm bắt thời điểm cho tặng
Theo đường cong "hiệu quả tài sản" của nhà kinh tế học người Mỹ William Banks, sự hỗ trợ tài chính của cha mẹ cho con cái trước 35 tuổi mang lại hiệu quả cao nhất.
Gia đình ông Vương ở Bắc Kinh là một ví dụ điển hình: họ giúp con trai trả tiền đặt cọc mua nhà, hỗ trợ vốn khởi nghiệp cho con gái, nhưng luôn kiên trì nguyên tắc "giúp lúc nguy cấp, không nuôi dài hạn", đồng thời giữ lại đủ khoản tiền cho nhu cầu dưỡng lão.
3. Tài khoản lý trí: Xây dựng hệ thống chống lừa đảo
Khuyến nghị dành cho người cao tuổi: Thiết lập "chế độ thời gian cân nhắc": khoản chi từ 35 triệu đồng trở lên cần suy nghĩ Thiết lập cơ chế báo cáo tài chính với con cái để phòng ngừa rủi ro.
Cụ Trần, 78 tuổi, từng suýt bị lừa mua một chiếc "đệm chăm sóc sức khỏe" trị giá 700 triệu đồng, may mà ông tuân thủ nguyên tắc trong gia đình và tham khảo ý kiến cháu trai làm luật sư. Giờ đây, câu ông hay nói nhất là: "Đôi khi phòng con cái không bằng dựa vào con cái, điều quan trọng là phải tìm được điểm cân bằng."
Tài sản quý giá hơn cả tiền bạc
Trên bức tường của một viện dưỡng lão ở Nam Kinh treo một dòng chữ: "Số dư sổ tiết kiệm có thể về 0, nhưng tài khoản tình thân cần được duy trì mãi mãi." Tác giả là thầy giáo Triệu, 72 tuổi, người đã chủ động chia sẻ tình hình tài chính với con cái sau khi được cấp cứu vì đột quỵ, nhưng đồng thời cũng làm công chứng rõ ràng về mục đích sử dụng số tiền đó. Cách làm vừa minh bạch vừa có sự đảm bảo này có lẽ chính là biểu hiện của sự khôn ngoan mà các gia đình hiện đại nên học hỏi.
Như chuyên gia về vấn đề người cao tuổi từng nói: "Điều chúng ta cần đề phòng không phải là con cái, mà là bản tính con người; điều chúng ta bảo vệ không chỉ là tiền tiết kiệm, mà còn là phẩm giá tuổi già." Trong thời đại vật chất dư dả này, thứ cần được truyền lại có lẽ không phải là mật khẩu thẻ ngân hàng, mà là trí tuệ cân bằng giữa tiền bạc và tình yêu thương.
