Trong những năm gần đây, cụm từ “hustle culture” – hay còn gọi là văn hóa hối hả – nổi lên như một lối sống mà không ít bạn trẻ lựa chọn. Trên mạng xã hội, hình ảnh về những con người thức khuya dậy sớm, làm việc 10 – 12 tiếng mỗi ngày, chạy song song nhiều dự án cùng lúc trở thành biểu tượng của sự nỗ lực và thành công.
Nhưng đằng sau ánh hào quang “chăm chỉ hết mình” ấy, liệu có phải là con đường ngắn nhất dẫn đến thành công, hay chỉ là chiếc vé một chiều đưa người trẻ vào vòng xoáy kiệt sức, trầm cảm và thậm chí là những rủi ro sức khỏe nguy hiểm đến tính mạng?
Câu chuyện của Nguyễn T.L.H.Y (22 tuổi, TP.HCM) là ví dụ điển hình cho một thế hệ gen Z lao vào hustle culture. Truyền cảm hứng từ mạng xã hội, nơi bạn bè đồng trang lứa khoe thành tích, những buổi làm việc xuyên đêm và niềm hạnh phúc khi hoàn thành “deadline nghẹt thở”, Y. quyết định thử sức.
“Thời gian đầu, mình chật vật vô cùng. Lịch làm việc dày đặc, deadline nối tiếp nhau, nhiều đêm chỉ ngủ 3-4 tiếng. Nhưng rồi nhìn lại những mục tiêu đạt được, mình thấy tự hào. Cảm giác bản thân đang làm chủ con đường sự nghiệp khiến mình có thêm động lực tiếp tục,” Y. kể.
Trong hustle culture, người ta thường gắn thành công với sự bận rộn. Càng nhiều việc, càng nhiều cuộc họp, càng ít thời gian nghỉ ngơi thì dường như lại càng chứng minh được giá trị. Đó cũng là lý do nhiều người trẻ cảm thấy “tội lỗi” nếu dành một buổi tối để nghỉ ngơi, trong khi đồng nghiệp và bạn bè vẫn miệt mài tăng ca.
Các nhà xã hội học gọi đây là “áp lực so sánh” (comparison pressure) – một dạng tâm lý phổ biến trong môi trường số. Khi liên tục tiếp xúc với hình ảnh người khác đang nỗ lực, não bộ dễ hình thành cảm giác mình đang “tụt lại phía sau”, từ đó buộc bản thân phải lao vào công việc như một cơ chế bù trừ.
Hệ quả là một thế hệ trẻ luôn trong tình trạng chạy đua với chính mình, tin rằng chỉ cần làm việc nhiều hơn, nhanh hơn thì tương lai sẽ rộng mở hơn. Nhưng trên thực tế, không ít người dừng lại với đôi mắt thâm quầng, cơ thể mệt mỏi và tinh thần trống rỗng.
Cái giá sức khỏe: Từ kiệt sức tinh thần đến nguy cơ đột quỵ
Phía sau câu chuyện “tự hào vì làm việc không ngừng nghỉ”, Y. bắt đầu gặp hàng loạt vấn đề: mất ngủ, đau đầu, khó tập trung và dễ cáu gắt. Cô bỏ qua những tín hiệu này, bởi trong hustle culture, nghỉ ngơi đôi khi bị xem là “xa xỉ” hoặc “lười biếng”. Các chuyên gia y tế cho rằng đây chính là những dấu hiệu sớm của burnout – hội chứng kiệt sức.
Chia sẻ trên Thanh Niên, bác sĩ Bùi Phạm Minh Mẫn (Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM – cơ sở 3) đưa ra cảnh báo: “Stress kéo dài khiến cơ thể liên tục tiết hormone adrenaline và cortisol. Điều này làm tim đập nhanh, huyết áp tăng, gây viêm mạn tính. Đây là tiền đề cho hàng loạt bệnh nguy hiểm như xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, đột quỵ.”
Không chỉ ảnh hưởng về mặt thể chất, hustle culture còn ăn mòn tinh thần của con người một cách thầm lặng. Tiến sĩ Phạm Kim Anh (Trường ĐH KHXH&NV, ĐHQG TP.HCM) phân tích: “Người bị kiệt sức thì tinh thần thường mất tập trung, dễ rơi vào lo âu, thậm chí mất niềm tin vào chính mình. Nếu không can thiệp sớm, triệu chứng này có thể chuyển thành trầm cảm – một vấn đề nghiêm trọng hơn rất nhiều.”
Các nghiên cứu quốc tế cũng cho thấy mối liên hệ giữa làm việc quá sức và các thói quen sống không lành mạnh như bỏ bữa, ít vận động, lạm dụng cà phê hoặc nước tăng lực. Theo Hiệp hội Tim mạch Mỹ, tiêu thụ quá nhiều caffeine có thể tăng gấp đôi nguy cơ tử vong do tim mạch ở người bị cao huyết áp nặng.
Điều đáng nói là nhiều người trẻ không nhận ra mình đã kiệt sức cho đến khi cơ thể “biểu tình” bằng những triệu chứng nặng nề, bao gồm: Rối loạn giấc ngủ, cáu gắt vô cớ, thậm chí ngất xỉu vì tụt huyết áp. Khi ấy, cái giá phải trả của việc lao vào hustle culture không chỉ là vài ngày mệt mỏi, mà có thể là sức khỏe cả đời.
Chạy nhanh để về đích, hay chậm lại để đi xa?
Không thể phủ nhận rằng hustle culture cũng đem lại những lợi ích nhất định. Rèn luyện kỷ luật, kỹ năng quản lý thời gian, sự chủ động và tinh thần cầu tiến là những giá trị mà nhiều người trẻ như Y. đã nhận được. Nhưng ranh giới giữa nỗ lực và cực đoan rất mong manh.
Trong khi hustle culture cổ vũ triết lý “càng nhiều càng tốt”, các chuyên gia lại gợi ý một lối đi khác: smart work thay vì hard work – làm việc thông minh thay vì làm việc cật lực.
Điều này có thể bắt đầu từ những nguyên tắc đơn giản:
Đặt ranh giới cho công việc: không để email, tin nhắn công việc chiếm trọn thời gian cá nhân.
Nghỉ ngơi như một phần của thành công: coi giấc ngủ, thể dục, và hoạt động giải trí là yếu tố bắt buộc, không phải phần thưởng.
Đo lường thành công đa chiều: không chỉ bằng lương thưởng hay chức danh, mà còn bằng chất lượng cuộc sống và sự an toàn tinh thần.
Về lâu dài, chính sự cân bằng mới giúp một người có thể đi đường dài trong sự nghiệp. Thành công thật sự không đến từ việc “cháy sạch” ở tuổi 25, mà là khả năng duy trì năng lượng và đam mê đến tận tuổi 40, 50.
Hustle culture có thể là bệ phóng trong ngắn hạn, nhưng nếu không kiểm soát, nó dễ biến thành vòng xoáy cuốn con người vào trạng thái cạn kiệt. Câu hỏi dành cho mỗi nhân viên văn phòng hôm nay không chỉ là: “Mình đã làm đủ để thành công chưa?”, mà còn là: “Mình có đủ sức khỏe và sự tỉnh táo để tận hưởng thành công đó không?”