Palantir – công ty phân tích dữ liệu và trí tuệ nhân tạo nổi tiếng của Mỹ – đang thách thức một trong những chuẩn mực lâu đời nhất của thế giới việc làm: tấm bằng đại học.
Cụ thể, trong chương trình mang tên Meritocracy Fellowship, hãng công nghệ do Alex Karp sáng lập tuyên bố sẽ tuyển dụng thẳng 22 học sinh trung học, cho họ cơ hội “bỏ qua đại học” để bước ngay vào môi trường làm việc thực tế tại Palantir. Các ứng viên được chọn sẽ tham gia khóa học bốn tuần về “văn minh phương Tây” – Western Civilization – cùng các lớp tư duy phản biện, lãnh đạo và kỹ năng giải quyết vấn đề. Sau đó, họ sẽ trực tiếp tham gia các dự án của công ty, và nếu thể hiện xuất sắc, có thể được nhận vào làm toàn thời gian, dù chưa từng qua giảng đường đại học.
Matteo Zanini, 18 tuổi, là một trong số đó. Ban đầu, ý tưởng bỏ học đại học để gia nhập Palantir khiến cậu thấy vô lý. Nhưng sau đó, cậu không thể ngừng suy nghĩ về nó.
"Đại học đã lỗi thời. Tuyển sinh dựa trên những tiêu chí sai lệch. Chế độ trọng bằng cấp và sự xuất sắc không còn là mục tiêu theo đuổi của các cơ sở giáo dục nữa", công ty Palantir tuyên bố.
CEO Alex Karp gọi đây là một “thí nghiệm xã hội” trong kỷ nguyên mà ông cho rằng “nhiều trường đại học đang hỏng”. Trong một phát biểu được trích bởi Times of India , ông nói: “Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà nhiều sinh viên đại học chỉ được dạy cách lặp lại các khẩu hiệu. Nhưng ở Palantir, chúng tôi cần những người có khả năng tư duy độc lập”.
Với Karp, việc học không nên bị gói gọn trong tấm bằng, mà phải là khả năng phân tích, học hỏi và phản biện. Chính vì vậy, chương trình mới này được xem như một lời tuyên chiến với hệ thống giáo dục đại học đắt đỏ và nặng nề lý thuyết của Mỹ – nơi chi phí trung bình mỗi năm có thể lên tới hàng chục nghìn USD. Những người ủng hộ coi đây là bước đi mang tính cách mạng, giúp mở ra cơ hội cho những tài năng trẻ muốn rút ngắn quãng đường học thuật để sớm va chạm thực tế.
Palantir không phải công ty đầu tiên đặt nghi vấn về “giá trị thật” của bằng đại học. Từ Elon Musk tới Mark Zuckerberg, nhiều lãnh đạo công nghệ hàng đầu đều từng khẳng định điều quan trọng hơn bằng cấp là năng lực tự học và sáng tạo.
Tuy nhiên, Palantir là một trong số ít tập đoàn lớn dám thể chế hóa điều đó – biến nó thành một chính sách tuyển dụng chính thức. Các học viên được chọn có điểm SAT hoặc ACT thuộc top 1-2% cả nước, nghĩa là họ vẫn là những học sinh xuất sắc, chỉ khác ở chỗ thay vì vào Harvard hay Stanford, họ chọn vào Palantir – một “đại học thực tế” trong lòng thung lũng Silicon.
Dù vậy, chương trình vẫn gây ra tranh cãi dữ dội. Các chuyên gia giáo dục cảnh báo rằng việc “bỏ qua đại học” có thể khiến người trẻ mất đi nền tảng kiến thức rộng và mạng lưới xã hội mà bậc đại học mang lại. Một số người gọi đây là “chương trình đào tạo nhân viên giá rẻ” bởi học viên được đào tạo theo nhu cầu riêng của công ty, dễ trở thành nhân lực phụ thuộc, khó chuyển đổi nghề nghiệp nếu muốn rời đi. Nhưng với những người tin vào năng lực tự học và mô hình giáo dục linh hoạt, đây có thể là khởi đầu của một trào lưu mới – nơi doanh nghiệp trở thành trung tâm của quá trình đào tạo, chứ không phải nhà trường.
Cũng cần nhìn nhận rằng, đằng sau quyết định táo bạo ấy là bối cảnh kinh doanh rất đặc biệt của Palantir. Công ty hiện đang ở thời kỳ tăng trưởng mạnh nhất kể từ khi niêm yết. Theo Reuters , trong quý III/2025, Palantir ghi nhận doanh thu 1,18 tỷ USD, tăng tới 63% so với cùng kỳ năm ngoái. Đáng chú ý, mảng khách hàng thương mại tại Mỹ – vốn là trọng tâm mở rộng mới – tăng trưởng hơn 120%.
Nhờ làn sóng ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực doanh nghiệp, Palantir đã chuyển mình trở thành một công ty phần mềm AI thương mại hàng đầu, với khách hàng là các tập đoàn lớn trong y tế, năng lượng, tài chính và logistics. Cổ phiếu Palantir cũng tăng đều suốt năm 2025, khiến giá trị vốn hóa công ty vượt 70 tỷ USD – mức cao nhất kể từ khi niêm yết.
Với đà tăng trưởng nhanh, nhu cầu nhân sự có kỹ năng công nghệ và tư duy dữ liệu trở nên cấp bách. Nhưng thị trường lao động lại thiếu hụt nhân lực phù hợp, trong khi các trường đại học mất nhiều năm mới đào tạo ra một kỹ sư hoặc nhà phân tích. Palantir vì thế chọn cách “ươm mầm” sớm – tuyển người trẻ, đào tạo họ ngay trong văn hóa công ty, để tạo nên thế hệ kỹ sư AI hiểu sâu về sản phẩm, linh hoạt và trung thành.
Dù còn gây tranh cãi, câu chuyện Palantir phản ánh một thực tế rộng lớn hơn của kỷ nguyên AI: giá trị của kiến thức đang được định nghĩa lại. Khi các mô hình ngôn ngữ, hệ thống dữ liệu lớn và phần mềm thông minh có thể xử lý thông tin nhanh gấp hàng nghìn lần con người, thì điều con người cần nhất không còn là ghi nhớ kiến thức, mà là khả năng đặt câu hỏi, phản biện và ứng dụng. Palantir tin rằng những phẩm chất ấy có thể rèn luyện qua trải nghiệm thực tế, chứ không nhất thiết phải mất bốn năm ngồi trong lớp học.
Theo: WSJ, Business Insider
