Slovakia – một quốc gia nhỏ không giáp biển nằm giữa châu Âu – đang gặp khó khăn trong nỗ lực bảo vệ vị thế trong ngành công nghiệp ô tô.
Từ khi Nhà máy ô tô Bratislava (BAZ) được thành lập đầu thập niên 1970, cho đến khi đất nước gia nhập Liên minh châu Âu (EU), Slovakia đã khẳng định vị thế là quốc gia sản xuất ô tô bình quân đầu người lớn nhất thế giới.
Được mệnh danh là “Detroit của châu Âu”, đất nước với 5,4 triệu dân này đã thu hút hàng loạt hãng ô tô lớn như Volkswagen, Stellantis, Kia và Jaguar Land Rover.
Ngoài ra, Volvo Cars (Thụy Điển) cũng đang chuẩn bị xây nhà máy xe điện gần thành phố Kosice, đánh dấu cơ sở sản xuất ô tô thứ 5 của Slovakia.
Ngành ô tô đóng vai trò trụ cột của nền kinh tế Slovakia, chiếm khoảng 11% GDP, 50% sản lượng công nghiệp và 10% tổng việc làm của cả nước.
Tuy nhiên, hàng loạt thách thức, từ thuế quan của Mỹ, cạnh tranh từ Trung Quốc, thuế nội địa tăng cao cho đến rủi ro địa chính trị, đang đe dọa vị thế đầu tàu này.
Áp lực từ thuế quan Mỹ và cạnh tranh Trung Quốc
Matej Hornak, chuyên gia phân tích tại ngân hàng lớn nhất Slovakia Slovenská Sporiteľňa, cho biết ngành ô tô Slovakia đặc biệt dễ tổn thương trước thuế quan của Mỹ hơn các nước khác ở Trung và Đông Âu.
Ông cho hay, xuất khẩu của Slovakia sang Mỹ chiếm khoảng 4% tổng kim ngạch xuất khẩu, trong đó 80% là ô tô.
Zuzana Pelakova, Giám đốc chương trình kinh tế và doanh nghiệp tại Viện nghiên cứu Globsec (Bratislava), cho rằng thuế quan Mỹ là rủi ro ngắn hạn lớn nhất đối với ngành ô tô Slovakia.
“Rủi ro lớn nhất hiện nay không phải là quá trình chuyển đổi sang xe điện, mà chính là thuế quan dù mức thuế của Mỹ đã giảm từ 27,5% xuống còn 15%. Đây là thách thức rất nghiêm trọng”, Pelakova nói với CNBC.
Bà cho biết thêm nhu cầu ô tô từ Mỹ giảm đã là thách thức, trong khi các hãng xe Slovakia còn phải cạnh tranh gay gắt hơn với các nhà sản xuất Trung Quốc.
Chậm chân trong cuộc đua xe điện
Slovakia đã gặp phải một số thách thức lớn trong quá trình chuyển đổi sang xe điện (EV).
Volkswagen đã chọn Bồ Đào Nha thay vì Slovakia để sản xuất mẫu xe điện ID.1, còn Stellantis (vận hành nhà máy Trnava ở miền tây Slovakia) lại chọn Tây Ban Nha để đặt nhà máy EV mới.
Tuy nhiên, theo Hornak, các nhà máy hiện tại của Slovakia vẫn giữ được lợi thế cạnh tranh nội bộ để giành các dự án sản xuất xe điện. Ông nhấn mạnh, nhà máy xe điện sắp tới của Volvo tại miền đông Slovakia là “một trong những khoản đầu tư quan trọng nhất trong lĩnh vực này”, cùng với dự án pin EV của Gotion High Tech (Trung Quốc) và InoBat (Slovakia).
Tuy nhiên, ông cho rằng chính phủ đang thiếu hỗ trợ chính sách cho quá trình chuyển đổi ngành ô tô. “Thực tế là do chính sách thắt chặt tài khóa, môi trường kinh doanh đang xấu đi. Việc tăng thuế và phí, như thuế giao dịch mới, khiến doanh nghiệp Slovakia mất lợi thế cạnh tranh quốc tế”, Hornak nói.
Thủ tướng Robert Fico gần đây đã tăng thuế và áp thêm phí giao dịch tài chính nhằm củng cố ngân sách quốc gia, khiến giới doanh nghiệp – đặc biệt là ngành ô tô – phản ứng dữ dội.
Alexander Matusek, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Ô tô Slovakia (AIA SR), cảnh báo chính phủ đang “tự bắn vào chân” khi tăng thuế và xa rời các đối tác thương mại chủ chốt của EU.
Rủi ro chiến lược và hệ lụy chính trị
Chính phủ của Thủ tướng Fico hiện có lập trường trái ngược với Brussels trong cách cuộc xung đột Nga – Ukraine. Thủ tướng tuyên bố sẽ không ủng hộ lệnh trừng phạt năng lượng mới đối với Nga trừ khi EU giải quyết được chi phí năng lượng tăng cao và áp lực lên ngành ô tô khu vực.
Hornak nhận định: “Lập trường mềm mỏng hơn với Nga và xu hướng hoài nghi EU của chính phủ Slovakia tạo thêm bất ổn cho doanh nghiệp, khiến các nhà đầu tư châu Âu xem Slovakia là đối tác ít đáng tin cậy hơn”.
Điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến các quyết định đầu tư, cả từ các nhà đầu tư hiện hữu lẫn các dự án mới tiềm năng, chuyên gia này nói thêm.
Trong khi đó, Pelakova cho rằng, dù ngành ô tô Slovakia đối mặt với nhiều khó khăn, sự so sánh với Detroit – “thủ phủ xe hơi” của Mỹ – cần được nhìn nhận thận trọng hơn.
“Đúng là có nhiều thách thức, nhưng chưa đến mức đảo ngược quỹ đạo phát triển. Nếu so với Detroit 30–40 năm trước, thì Slovakia vẫn ở một vị thế khác”, bà nói.
Điểm tương đồng nằm ở vai trò trung tâm của ngành ô tô đối với nền kinh tế. Nhưng kết cục suy tàn như Detroit thì tôi cho rằng chưa thể xảy ra với Slovakia, Pelakova nhận định.
Tham khảo: CNBC
