Giá phân bón tăng trở lại giữa bối cảnh khi lệnh hạn chế xuất khẩu của Bắc Kinh càng làm tăng lo ngại về nguồn cung, có nguy cơ đẩy giá lương thực toàn cầu tăng cao.
Giá diammonium phosphate (DAP) – loại phân bón chứa nitơ và phốt pho – đạt mức cao nhất trong 3 năm trên thị trường quốc tế, ở mức 795 USD/tấn vào tháng 8. Tháng 9, giá giảm nhẹ xuống 780 USD, nhưng vẫn tăng 34% so với đầu năm.
Thị trường phân bón vốn rất nhạy cảm với các rủi ro địa chính trị. Sau khi xung đột Nga – Ukraine nổ ra năm 2022, giá phân bón đã tăng vọt do lo ngại nguồn cung từ Nga – nhà xuất khẩu phân bón lớn nhất thế giới – bị gián đoạn.
John Baffes, chuyên gia kinh tế nông nghiệp cấp cao tại Ngân hàng Thế giới, nhận định phân bón đang đi ngược xu hướng giảm giá của hàng hóa nói chung do nhu cầu tăng, hạn chế xuất khẩu và thuế quan.
Sản xuất phân bón toàn cầu tập trung ở một số ít quốc gia. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Trung Quốc chiếm 46% sản lượng phốt phát đá toàn cầu, trong khi Trung Quốc, Morocco, Mỹ và Nga chiếm hơn 70% tổng nguồn cung.
Canada là nguồn cung kali lớn nhất thế giới, song Nga và Belarus – đứng lần lượt thứ 2 và 3 – cung cấp hơn 1/3 tổng sản lượng toàn cầu, vượt Canada. Nếu tính thêm Trung Quốc, 3 nước này chiếm gần một nửa nguồn cung toàn cầu.
Giá phân bón quốc tế tăng trở lại. Nguồn: World Bank.
Vào tháng 10, Trung Quốc ngừng xuất khẩu ure – loại phân đạm chứa nitơ – cùng với DAP. Sau khi xuất khẩu phân bón nitơ của Trung Quốc giảm hơn 90% trong năm 2024, thị trường từng kỳ vọng nguồn cung sẽ phục hồi. Tuy nhiên, việc Bắc Kinh quay lại áp dụng biện pháp hạn chế đã gây chấn động thị trường quốc tế, tương tự như các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm trước đây.
Theo Yukiko Nozaki, nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Toàn cầu Mitsui & Co., Trung Quốc có thể đang ưu tiên nguồn cung trong nước để mở rộng sản xuất nông nghiệp. Động thái này được xem là phản ứng trước thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump và căng thẳng Mỹ – Trung nói chung.
Trung Quốc là nhà nhập khẩu đậu nành lớn nhất thế giới, nhưng lượng nhập khẩu từ Mỹ đã giảm về 0 trong tháng 9. Dù 2 bên đã đạt thỏa thuận nối lại nhập khẩu trong hội nghị thượng đỉnh Mỹ – Trung tuần trước, Bắc Kinh có thể sẽ ưu tiên dùng phân bón trong nước để tăng sản lượng các cây trồng khác.
Ngân hàng Thế giới cho biết việc Trung Quốc giảm xuất khẩu phốt phát phản ánh chính sách của chính phủ nhằm giữ giá trong nước thấp và bảo đảm nguồn cung cho ngành pin lithium iron phosphate (LFP) – loại pin được sử dụng phổ biến trong xe điện.
Tháng 7, Liên minh châu Âu (EU) đã siết chặt các lệnh trừng phạt kinh tế đối với Nga và Belarus, đồng thời áp thuế mới đối với phân bón nhập khẩu từ 2 nước này và sẽ tăng dần đến năm 2028.
Mục tiêu của EU là giảm phụ thuộc vào nguồn phân bón từ Nga, hiện chiếm 25% lượng nhập khẩu của khối (bao gồm cả Belarus).
Điều này buộc nông dân châu Âu phải tìm nguồn cung khác. Tuy nhiên, theo Baffes, nguồn cung kali ngoài Nga và Belarus rất hạn chế, nên việc chuyển hướng sang nhà cung cấp mới sẽ gặp thách thức và tốn kém. Điều này dễ khiến giá phân bón toàn cầu tăng mạnh.
Giá phân bón tăng cùng tình trạng thiếu hụt nguồn cung sẽ sớm phản ánh giá lương thực do chi phí sản xuất cao hơn.
Tại Mỹ, theo Bộ Nông nghiệp (USDA), phân bón chiếm khoảng 18% chi phí sản xuất đậu nành, 35% đối với lúa mì và ngô. Ở các quốc gia đang phát triển, tỷ lệ này còn cao hơn, khiến tác động từ giá phân bón tăng càng nghiêm trọng.
Sau đợt tăng giá do xung đột Nga – Ukraine, nhiều nước ở Nam Á và châu Phi đã giảm sử dụng phân bón để tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, nếu không đi kèm thay đổi phương pháp canh tác, việc cắt giảm này dễ khiến năng suất giảm mạnh.
Theo Hiệp hội Phân bón Quốc tế (IFA), giảm 5% lượng phân bón nitơ có thể làm sản lượng lúa mì giảm 3,1% và sản lượng lúa gạo giảm 1,5%.
Ngân hàng Thế giới cũng cho biết biến động giá phân bón, năng lượng và lãi suất thường tác động đến giá quốc tế của lúa mì và ngô với độ trễ 12–16 tháng, nghĩa là đợt tăng giá hiện nay có thể kéo dài đến năm 2026.
Tham khảo: Nikkei Asia
