Tốt nghiệp Trung học, nỗ lực thi vào một trường Đại học, tiếp tục dành ra 4-5 năm (hoặc thậm chí nhiều hơn) trên giảng đường để đổi lấy tấm bằng cử nhân. Đây vốn là hành trình của phần lớn thế hệ từ Gen Y trở về trước. Trong suốt nhiều thập kỷ, người ta tin rằng bằng Đại học là "tấm vé thông hành" cho sự nghiệp, đơn giản là vì không có bằng cấp, chỉ có thể đi làm lao động phổ thông.
Tuy nhiên trong những năm gần đây, điều này dường như đã khác.
Sợ học xong không kiếm được việc, nhiều người chọn đi làm luôn
Đây là băn khoăn lớn nhất của Gen Z, đặc biệt là những người tốt nghiệp đại học trong khoảng 2-3 năm trở lại đây, khi làn sóng sa thải, cắt giảm nhân sự lan rộng trên toàn cầu. Cầm trong tay tấm bằng cử nhân, bảng điểm không phải kém, học phí trong những năm đại học cũng không phải một con số nhỏ, kết cục: Thất nghiệp, không làm ra tiền.
Tình trạng sinh viên mới ra trường thất nghiệp nhiều đến mức người ta bắt đầu hoài nghi, liệu nên học hết Đại học hay lao vào đời và kiếm cơm?
Ảnh minh họa
Một báo cáo của AP News ghi nhận tại Jackson, Tennessee (Mỹ): Tỷ lệ học sinh tốt nghiệp Trung học và tiếp tục học lên Đại học đã giảm từ 60% vào năm 2019, xuống còn 40% vào năm 2021 . Nhiều Gen Z chọn các công việc không yêu cầu chứng chỉ hàn lâm, hoặc tham gia một vài khóa học nghề, thay vì dành nhiều năm trời trên giảng đường để vừa thất nghiệp, vừa phải gánh khoản nợ học phí.
Tình trạng này cũng là vấn đề khá nhức nhối tại Úc. Một cuộc khảo sát do Mission Australia thực hiện vào năm 2024, được tờ The Australian trích dẫn lại, cũng cho thấy điều tương tự: Trong số 17.480 Gen Z ở độ tuổi 15-19 tuổi, có tới 56% thừa nhận họ không còn tin vào việc có bằng Đại học trong tay, thì sẽ thoát được cảnh thất nghiệp . Bên cạnh đó, áp lực tài chính khiến 18,7% sinh viên đại học quyết định bỏ học , con số này cao gần gấp đôi so với năm 2021. Đáng chú ý, chỉ có khoảng 61% học sinh trung học dự định tiếp tục học lên Đại học, 37% muốn đi làm ngay sau khi tốt nghiệp trung học, và 27% muốn nghỉ ngơi một năm trước khi đưa ra quyết định.
Bên cạnh những con số biết nói, câu chuyện "người thật - việc thật" về những cú bỏ ngang Đại học, càng truyền động lực cho Gen Z sớm từ dã đời sống trên ghế nhà trường.
Ryan Daniels, 22 tuổi, từng đỗ vào một trường Đại học ở Mỹ, nhưng học được gần 2 năm, Gen Z này quyết định dừng lại vì không muốn nợ nần dối nài thêm. Sau đó, Ryan dành 1 năm học nghề ở garage ô tô, rồi vay mượn và mở một cửa hàng rửa ô tô.
Ryan Daniels
Chia sẻ với tờ Business Insider , Ryan nói: "Tôi đã có thể tự kiếm tiền và trả gần hết khoản vay mở tiệm rửa xe. So với khoản nợ sinh viên thì số tiền này ít hơn nhiều. Tôi không muốn đợi đến khi ra trường mới bắt đầu đi làm kiếm tiền. Thực tế là có bằng cấp cũng không đảm bảo sẽ xin được việc trong thời buổi AI xâm chiếm như hiện nay. Nhiều bạn bè của tôi dù học đến năm thứ 4 đại học rồi vẫn quyết định bỏ ngang, hoặc không thì cũng hối hận vì không bỏ học sớm hơn" .
MXH Việt Nam cũng không thiếu những cuộc tranh luận: Nên học Đại học hay nên đi làm?
Làn sóng sa thải đang diễn ra trên toàn thế giới, tình trạng thất nghiệp vì thế cũng là mối lo đang bao phủ khắp nơi. Thế nên chẳng riêng Gen Z xứ cờ hoa hay xứ sở chuột túi, Gen Z Việt Nam cũng đã bắt đầu biết băn khoăn, hoài nghi: Hay là thôi chẳng cố vào Đại học nữa, đi làm luôn cho rồi…
Mỗi người một quan điểm về giá trị của việc học Đại học (Ảnh chụp màn hình)
"Mình tốt nghiệp đại học xong đi làm được gần 4 năm rồi, làm văn phòng lương giờ 14-15 triệu. Trong khi bạn bè ở quê có người đi làm công nhân thôi, lương cũng chừng đó từ cách đây 2 năm nếu chịu tăng ca. Xong rồi cố học lấy cái bằng Trung cấp hoặc bằng Đại học từ xa, mất đâu đó 2 năm thôi là được lên quản lý, giờ lương cũng đầu 3 rồi. Biết là mỗi người một mục tiêu, một hành trình nhưng phải công nhận bằng Đại học giờ không còn nhiều ý nghĩa như ngày xưa nữa" - Một người chia sẻ.
"Không phải làm lao động tay chân là không có cơ hội thăng tiến. Nhưng muốn thăng tiến thì ở đâu cũng cần bằng cấp cả, cứ so sánh 1 người có bằng Đại học với 1 người chỉ tốt nghiệp THPT thôi, chẳng ở đâu chọn người thứ 2 lên làm sếp cả" - Một người thẳng thắn.
"Có học Đại học không thì còn tùy vào điều kiện tài chính của gia đình, rồi cả mục tiêu của bản thân nữa. Chứ nhà nghèo không có tiền đi học thì đi làm trước, gom góp ít vốn rồi đi học sau, thì vừa có kinh nghiệm, vừa có bằng thế cũng là 1 cách" - Một người bày tỏ.
"Có những ngành không cần bằng cấp vẫn kiếm được việc nếu có kinh nghiệm, nhưng cũng có những ngành thì ngược lại, không có bằng nghĩa là không có cửa. Ví dụ như Kế toán, luật, bác sĩ,... tùy lựa chọn mong muốn của mỗi người thôi" - Một người khác đóng góp ý kiến.
Đương nhiên, lựa chọn đi học đại học hay đi làm ngay sau khi tốt nghiệp THPT hoàn toàn là quyết định cá nhân. Dẫu vậy, một số chuyên gia cảnh báo rằng mọi người nên nhận thức rõ điều này: Những công việc lao động tay chân có thể mang lại thu nhập tốt trong ngắn hạn, nhưng tiềm ẩn rủi ro về sức khỏe, sự ổn định và cơ hội thăng tiến dài hạn.
